چه عواملی باعث تغییر رنگ دندان ها می شود؟
راهنمای کامل و جامع دلایل تغییر رنگ دندان‌ها
تغییر رنگ دندان‌ها یکی از شایع‌ترین دغدغه‌های زیبایی‌شناختی در حوزه دندانپزشکی است که می‌تواند به طور قابل توجهی بر اعتماد به نفس و تعاملات اجتماعی افراد تأثیر بگذارد. شناخت دقیق و عمیق دلایل این پدیده، اولین و مهم‌ترین گام برای پیشگیری مؤثر، تشخیص صحیح و انتخاب بهترین روش درمانی است. به‌طور کلی، این دلایل به دو دسته‌ی اصلی و کاملاً متفاوت تقسیم می‌شوند: لکه‌های بیرونی که بر روی سطح خارجی دندان‌ها شکل می‌گیرند و لکه‌های درونی که از تغییرات ساختاری در عمق دندان نشأت می‌گیرند.
قیمت بلیچینگ دندان در تهران (جدول هزینه)
۱. لکه‌های بیرونی (Extrinsic Stains)
این نوع لکه‌ها در اثر رسوب و چسبیدن ترکیبات رنگی (کروموژن‌ها) بر روی سطح مینای دندان به وجود می‌آیند. مینای دندان اگرچه بسیار سخت است، اما سطحی متخلخل دارد که این رنگدانه‌ها را به خود جذب می‌کند. عوامل اصلی ایجاد آن‌ها عبارت‌اند از:
الف) غذا و نوشیدنی
مصرف مکرر مواد غذایی و نوشیدنی‌های حاوی رنگدانه‌های قوی، تانن‌ها و اسیدها، اصلی‌ترین عامل ایجاد لکه‌های بیرونی است.
- قهوه و چای: این نوشیدنی‌ها سرشار از تانن (Tannin) هستند؛ ترکیبی که به پروتئین‌های موجود در مینای دندان می‌چسبد و باعث ایجاد لکه‌های زرد یا قهوه‌ای می‌شود.
- شراب قرمز و سفید: شراب قرمز به دلیل رنگدانه‌های قوی و تانن‌ها شهرت دارد. جالب است بدانید شراب سفید نیز به دلیل اسیدیته بالا، مینای دندان را نرم کرده و آن را برای جذب لکه‌های ناشی از سایر مواد غذایی مستعدتر می‌کند.
- نوشابه‌های گازدار و نوشیدنی‌های ورزشی: اسید فسفریک و اسید سیتریک موجود در این نوشیدنی‌ها به مینای دندان آسیب می‌رساند و سطح آن را زبر می‌کند. این زبری، چسبیدن رنگدانه‌ها را آسان‌تر می‌سازد.
- سس‌ها و ادویه‌ها: سس سویا، سس گوجه‌فرنگی، سرکه بالزامیک و ادویه‌هایی مانند کاری و زردچوبه حاوی کروموژن‌های قوی هستند که به مرور زمان رنگ دندان را تغییر می‌دهند.
- میوه‌ها و سبزیجات رنگی: میوه‌هایی مانند شاه‌توت، بلوبری، گیلاس و انار و سبزیجاتی مانند چغندر، رنگدانه‌های شدیدی دارند که می‌توانند به طور موقت یا دائمی باعث لکه شوند.
ب) استعمال تنباکو
محصولات تنباکویی، چه به صورت سیگار و قلیان و چه به صورت جویدنی، دو ماده شیمیایی مضر برای رنگ دندان‌ها دارند: نیکوتین و قطران (تار). نیکوتین به خودی خود بی‌رنگ است، اما وقتی با اکسیژن ترکیب می‌شود، به رنگ زرد درمی‌آید. قطران نیز ماده‌ای تیره و چسبناک است که به شدت به شیارها و منافذ میکروسکوپی دندان می‌چسبد و لکه‌های مقاوم قهوه‌ای تا سیاه ایجاد می‌کند.
ج) بهداشت ناکافی دهان و دندان
عدم رعایت بهداشت صحیح و منظم، زمینه را برای تشکیل پلاک (یک لایه نرم و چسبنده از باکتری‌ها) فراهم می‌کند. اگر پلاک به طور روزانه با مسواک و نخ دندان پاک نشود، مواد معدنی بزاق را جذب کرده و به جرم (Tartar یا Calculus) تبدیل می‌شود. جرم، سطحی سخت و زبر دارد که بسیار مستعد جذب لکه است و تنها توسط دندانپزشک با ابزارهای مخصوص قابل برداشتن است.
د) دهانشویه‌ها و داروهای خاص
برخی ترکیبات دارویی نیز می‌توانند باعث لکه‌های بیرونی شوند.
- دهانشویه‌های حاوی کلرهگزیدین (Chlorhexidine): این دهانشویه‌های ضدعفونی‌کننده که برای درمان بیماری‌های لثه تجویز می‌شوند، در صورت استفاده طولانی‌مدت (بیش از دو هفته) می‌توانند با باقی‌مانده‌های غذایی واکنش داده و لکه‌های قهوه‌ای روی دندان‌ها، پرکردگی‌ها و حتی زبان ایجاد کنند.
- مکمل‌های آهن مایع: مصرف این مکمل‌ها، به‌ویژه توسط کودکان، می‌تواند باعث ایجاد لکه‌های تیره و خاکستری بر روی دندان‌ها شود.
۲. لکه‌های درونی (Intrinsic Stains)
این لکه‌ها ناشی از تغییر در ساختار داخلی و کریستالی دندان (عاج یا دنتین) هستند و چون از درون منشأ می‌گیرند، درمان آن‌ها پیچیده‌تر بوده و معمولاً با روش‌های سفید کردن سطحی از بین نمی‌روند.
الف) داروها
- آنتی‌بیوتیک تتراسایکلین و داکسی‌سایکلین: اگر این آنتی‌بیوتیک‌ها توسط مادر در نیمه دوم بارداری یا توسط کودک در دوران رشد دندان‌ها (تا سن ۸ سالگی) مصرف شوند، به کلسیم موجود در ساختار دندان در حال تشکیل متصل می‌شوند. این امر باعث ایجاد لکه‌های نواری و دائمی به رنگ زرد-قهوه‌ای یا آبی-خاکستری می‌شود که شدت آن به دوز و مدت زمان مصرف دارو بستگی دارد.
- سایر داروها: برخی داروهای دیگر مانند آنتی‌هیستامین‌ها (مثل بنادریل)، داروهای ضدروان‌پریشی و داروهای کاهنده فشار خون نیز می‌توانند به عنوان یک عارضه جانبی، رنگ دندان‌ها را تغییر دهند.
ب) تروما یا ضربه به دندان
وارد شدن ضربه شدید به دندان، حتی اگر باعث شکستگی نشود، می‌تواند به عروق خونی داخل پالپ (مغز دندان) آسیب برساند. این آسیب منجر به خونریزی داخلی می‌شود. با گذشت زمان، هموگلوبین موجود در خون تجزیه شده و ترکیبات آهن‌دار آن (مانند هموسیدرین) به داخل لوله‌های بسیار ریز عاج نفوذ می‌کنند. این فرآیند باعث می‌شود دندان به تدریج از درون به رنگ صورتی، خاکستری، قهوه‌ای تیره یا حتی سیاه درآید.
ج) فلوروزیس (Fluorosis)
فلوراید برای استحکام دندان‌ها ضروری است، اما دریافت بیش از حد آن در دوران کودکی (زمانی که مینا در حال شکل‌گیری است) مضر است. این امر معمولاً به دلیل مصرف آب آشامیدنی با سطح فلوراید بسیار بالا یا بلعیدن مکرر خمیردندان‌های حاوی فلوراید توسط کودکان رخ می‌دهد. فلوروزیس بسته به شدت آن، به صورت لکه‌های سفید گچی بسیار خفیف، رگه‌های سفید مات یا در موارد شدیدتر، لکه‌های قهوه‌ای و حفره‌های نامنظم روی سطح مینا ظاهر می‌شود.
د) عوامل ژنتیکی و بیماری‌های سیستمیک
- اختلالات مادرزادی: بیماری‌های ژنتیکی نادری مانند آملوژنزیس ایمپرفکتا (نقص در تشکیل مینا) و دنتینوژنزیس ایمپرفکتا (نقص در تشکیل عاج) باعث می‌شوند مینا یا عاج ساختاری ضعیف، نرم و رنگی غیرطبیعی (زرد-قهوه‌ای یا آبی-خاکستری) داشته باشند. این دندان‌ها همچنین مستعد سایش و شکستگی سریع هستند.
- بیماری‌های خاص: برخی بیماری‌ها مانند یرقان شدید در نوزادی می‌تواند باعث تغییر رنگ سبز یا زرد در دندان‌های شیری شود. بیماری‌های متابولیک نادری مانند پورفیریا نیز می‌توانند رنگ دندان‌ها را به قرمز-قهوه‌ای تغییر دهند.
ه) افزایش سن (پیری)
تغییر رنگ دندان‌ها با افزایش سن یک فرآیند طبیعی و دوگانه است. از یک سو، لایه‌ی بیرونی و نیمه‌شفاف مینای دندان به دلیل سایش و فرسایش در طول سال‌ها، به تدریج نازک‌تر می‌شود. این امر باعث می‌شود لایه‌ی زرد رنگ زیرین آن، یعنی عاج (دنتین)، که با افزایش سن تیره‌تر نیز می‌شود، بیشتر نمایان گردد. از سوی دیگر، با گذشت زمان، ترک‌های میکروسکوپی در مینا ایجاد شده و لکه‌های بیرونی بیشتری در آن‌ها نفوذ کرده و انباشته می‌شوند.
نتیجه‌گیری
همانطور که مشاهده شد، دلایل تغییر رنگ دندان‌ها بسیار متنوع و پیچیده هستند. تشخیص دقیق علت اصلی—خواه بیرونی، درونی یا ترکیبی از هر دو—برای انتخاب یک برنامه درمانی موفقیت‌آمیز کاملاً ضروری است. لکه‌های بیرونی اغلب با روش‌های محافظه‌کارانه‌تری مانند جرم‌گیری حرفه‌ای، بروساژ و بلیچینگ (سفید کردن) در مطب یا خانه قابل رفع هستند. در مقابل، لکه‌های درونی عمیق ممکن است به رویکردهای ترمیمی و زیبایی پیشرفته‌تری مانند باندینگ کامپوزیت، ونیرهای پرسلنی (لمینت) یا روکش کامل دندان نیاز داشته باشند. مشاوره با دندانپزشک بهترین راه برای یافتن علت و مناسب‌ترین راه حل برای بازگرداندن زیبایی به لبخند شماست.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
