معایب ارتودنسی چیست؟ آنچه باید قبل از درمان بدانید
معایب و عوارض ارتودنسی
ارتودنسی، روشی رایج و مؤثر برای اصلاح ناهنجاریهای دندانی و فکی، میتواند لبخندی زیبا و عملکردی بهتر را به ارمغان آورد. با این حال، مانند هر مداخله پزشکی، این درمان نیز با چالشها و عوارض جانبی احتمالی همراه است. آگاهی کامل از این معایب و آمادگی برای مدیریت آنها، به شما کمک میکند تا با دیدی بازتر وارد مسیر درمان شوید و بهترین نتایج را کسب کنید. این مقاله به بررسی جامع عوارض ارتودنسی دندان و فک میپردازد تا اطلاعات لازم را برای تصمیمگیری آگاهانه در اختیار شما قرار دهد.
درک دقیق معایب ارتودنسی نه تنها به بیماران کمک میکند تا انتظارات واقعبینانهتری داشته باشند، بلکه آنها را برای رعایت دقیق نکات مراقبتی در طول درمان و پس از آن ترغیب میکند. از درد اولیه تا مشکلات بهداشتی و حتی عوارض نادرتر، شناخت این موارد برای یک تجربه درمانی موفق ضروری است.
قیمت ارتودنسی در تهران (جدول هزینه)
درد و ناراحتی فیزیکی در طول درمان ارتودنسی
یکی از رایجترین عوارض ارتودنسی، تجربه درد و ناراحتی است که اغلب در مراحل اولیه درمان و پس از هر بار تنظیم سیمها توسط متخصص ارتودنسی رخ میدهد. این درد ناشی از فشارهای ارتودنتیک است که به دندانها وارد میشود و عروق موجود در الیاف پریودنتال لیگامان را فشرده میکند. این فرآیند منجر به التهاب و حساسیت در اطراف دندان میشود. در بیشتر موارد، شدت درد ارتودنسی ظرف 24 تا 48 ساعت پس از شروع درمان یا تنظیمات جدید به اوج خود میرسد و سپس طی چند روز تا یک هفته کاهش مییابد. این درد میتواند به صورت یک درد مبهم و مداوم یا گاهی اوقات به صورت دردهای تیزتر ناشی از فشار سیمها و براکتها بر روی دندانها و لثه احساس شود. برای مدیریت این درد، معمولاً مصرف مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن توصیه میشود. همچنین، مصرف غذاهای نرم و پرهیز از غذاهای سفت و چسبنده در روزهای اولیه میتواند به کاهش ناراحتی کمک کند.
علاوه بر درد دندان، ممکن است زخمهای کوچکی در داخل دهان به دلیل تماس براکتها با بافت نرم دهان (مانند گونهها، لبها و زبان) ایجاد شود. این زخمها، که گاهی به شکل آفت دهانی ظاهر میشوند، معمولاً با گذشت زمان و عادت کردن بافتهای دهان به وجود براکتها بهبود مییابند. براکتها از طریق سیم به هم متصل شده و اگر به درستی نصب نشوند یا مراقبتهای لازم انجام نگیرد، احتمال ایجاد زخم و خراش در دهان وجود دارد. به خصوص در ارتودنسیهای لینگوال (براکتهای پشت دندان)، ممکن است در ابتدا باعث ایجاد عدم راحتی و آفتها در زبان و لثه شوند، زیرا زبان به طور مداوم با براکتها در تماس است. استفاده از موم ارتودنسی میتواند به کاهش اصطکاک و محافظت از بافتهای نرم کمک کند و با ایجاد یک لایه محافظ، از تحریک بیشتر جلوگیری نماید.
مشکلات بهداشت دهان و دندان با بریسهای ارتودنسی
وجود براکتها و سیمهای ارتودنسی، رعایت بهداشت دهان را به مراتب دشوارتر میکند و این امر میتواند منجر به بروز مشکلات متعددی شود:
بوی بد دهان (هالیتوزیس) ناشی از ارتودنسی
بوی بد دهان در طول درمان ارتودنسی به دلیل فضاهای کوچکی است که میتوانند به عنوان تله برای گیر انداختن ذرات غذا عمل کنند. این ذرات غذا، به ویژه کربوهیدراتها و پروتئینها، در صورت عدم پاکسازی صحیح، توسط باکتریهای دهانی تجزیه شده و ترکیبات بدبو و فرار گوگردی (VSCs) تولید میکنند. این مشکل بهویژه زمانی رایج است که بهداشت دهان به خوبی رعایت نشود و میتواند باعث خجالت فرد شود. تجمع پلاک و باکتری در اطراف براکتها و زیر سیمها، محیطی ایدهآل برای رشد باکتریهای بیهوازی ایجاد میکند که عامل اصلی بوی بد دهان هستند.
زرد شدن و لکهدار شدن دندانها در ارتودنسی
اگر ذرات غذایی و پلاک جمع شده در اطراف براکتها به سرعت و به طور کامل خارج نشوند، دندانها دچار لکهدار شدن میشوند. این لکهها اغلب به صورت لکههای سفید گچی یا قهوهای روشن در اطراف براکتها ظاهر میشوند که نشاندهنده دکلسیفیکاسیون (از دست دادن مواد معدنی مینا) هستند. با توجه به اینکه تمیز کردن کامل سطح دندانها با وجود براکتها دشوار است، معمولاً در محلهایی که براکت چسبیده است، مینای دندان کمتر در معرض اسیدهای باکتریایی قرار میگیرد، در حالی که نواحی اطراف براکت که تمیز کردن آنها دشوار است، بیشتر آسیب میبینند. در نتیجه، پس از برداشتن براکتها، این نواحی دکلسیفیه شده به صورت لکههای سفید دائمی باقی میمانند، در حالی که بقیه دندانها که ممکن است در طول درمان کمی زرد شده باشند، در مقایسه با این نواحی سفید، زردتر به نظر میرسند. این لکهها میتوانند بر زیبایی لبخند پس از درمان تأثیر منفی بگذارند.
پوسیدگی دندان در بیماران ارتودنسی
یکی از جدیترین عوارض ارتودنسی ناشی از عدم مراقبت صحیح، پوسیدگی دندان است. هنگام استفاده از بریسها، احتمال گیر کردن مواد غذایی پشت قطعات فلزی و اطراف آنها افزایش مییابد و تمیز نگه داشتن دهان و دندان نیز سختتر میشود. مواد غذایی باقیمانده منبعی غنی برای تغذیه میکروارگانیسمهای دهانی و تشکیل پلاک دندانی میشوند که اسید تولید کرده و میتواند منجر به تخریب مینای دندان و پوسیدگی شود. این پلاکها به سرعت در اطراف براکتها و زیر سیمها تجمع مییابند و محیطی اسیدی ایجاد میکنند که منجر به از دست رفتن مواد معدنی دندان و در نهایت ایجاد حفره میشود. بنابراین، رعایت بهداشت دهان و دندان با دقت و دفعات بیشتر، و استفاده از محصولات حاوی فلوراید، برای پیشگیری از پوسیدگی در طول درمان ارتودنسی حیاتی است.
تحلیل ریشه دندان (Root Resorption) در ارتودنسی
تحلیل ریشه دندان یکی از عوارض جدیتر ارتودنسی است که نگرانیهایی را برای بیماران و متخصصان ایجاد میکند. تحلیل ریشه نوعی فرآیند پاتولوژیکال و فیزیولوژیکال است که منجر به از دست رفتن سمنتوم و عاج دندان میشود، به این معنی که ریشه دندان به تدریج کوتاهتر میگردد. در موارد نادر، ممکن است ریشه دندان نسبت به قبل کوتاهتر شده و این موضوع میتواند روی طول عمر دندان اثر سوء داشته باشد و در بلندمدت پایداری دندان را کاهش دهد.
احتمال کوتاه شدن ریشه دندان بین 3% تا 5% موارد گزارش شده است، اما در برخی مطالعات این میزان میتواند بیشتر نیز باشد. مکانیزم حرکت دندان در ارتودنسی بر اساس تحلیل استخوان و بازسازی مجدد آن در اطراف ریشه دندان است تا دندان حرکت کرده و در جای درست قرار بگیرد. این فرآیند طبیعی است، اما در برخی افراد، پاسخ بیولوژیکی بدن به نیروی ارتودنسی منجر به تحلیل بیش از حد ریشه میشود. عوامل متعددی در تحلیل ریشه دندان نقش دارند:
- ژنتیک: استعداد ژنتیکی یکی از عواملی است که خطر تحلیل ریشه دندان را در زمان ارتودنسی افزایش میدهد. برخی افراد به طور ژنتیکی مستعدتر به این عارضه هستند.
- طول مدت درمان: وجود بریسها بیشتر از دو سال، احتمال وقوع این اتفاق را افزایش میدهد. درمانهای طولانیتر به معنای اعمال نیروی طولانیتر بر ریشه دندان است.
- نیروی ارتودنسی: بزرگی نیروی ارتودنسی، نوع فشار وارد شده به دندان (مثلاً نیروهای سنگین و ناگهانی در مقایسه با نیروهای ملایم و مداوم)، مسیر جابجایی دندانها (مانند حرکتهای پیچیده یا جابجاییهای زیاد) و تکنیکهای درمانی نیز در این امر دخیل هستند. تشخیص زودهنگام تحلیل ریشه معمولاً از طریق رادیوگرافیهای دورهای در طول درمان انجام میشود.
مشکلات لثه و التهاب در طول درمان ارتودنسی
التهاب لثه (ژنژیویت) یکی دیگر از عوارض شایع ارتودنسی است. براکتها و سیمهای ارتودنسی رعایت بهداشت دهان را سختتر میکنند و ذرات غذا راحتتر بین دندانها و اطراف براکتها تجمع میکنند. در صورت بهداشت ضعیف دندان، این تجمعات به پلاک و باکتری تبدیل میشوند که عامل اصلی التهاب لثه هستند. علائم ژنژیویت شامل قرمزی، تورم، حساسیت و خونریزی لثه هنگام مسواک زدن یا نخ دندان کشیدن است.
دلایل شایع التهاب لثه در ارتودنسی عبارتند از:
- خشکی دهان یا کاهش بزاق: بزاق نقش مهمی در شستشوی طبیعی دهان، خنثی کردن اسیدها و محافظت از بافتهای نرم دارد. کاهش بزاق میتواند به تجمع پلاک و باکتری کمک کند.
- واکنش بدن یا حساسیت به مواد ارتودنسی: در برخی افراد، مواد تشکیلدهنده براکتها یا سیمها (مانند نیکل) میتوانند واکنش آلرژیک ایجاد کنند که به التهاب لثه منجر میشود.
- تجمع باکتری و پلاک: اصلیترین عامل التهاب لثه، تجمع پلاک میکروبی در اطراف براکتها و خط لثه است. این پلاکها سمومی تولید میکنند که لثه را تحریک کرده و باعث التهاب میشوند.
- تحریک لثهها توسط براکت یا سیمها: لبههای تیز براکتها یا سیمهای بیرونزده میتوانند به طور فیزیکی لثه را تحریک کرده و منجر به التهاب و زخم شوند.
التهاب خفیف در روزهای اول ارتودنسی طبیعی است و ممکن است واکنش بدن به مواد و تغییرات دهان باشد، اما اگر این التهاب ادامهدار باشد و علائم شدیدتر شود (مانند خونریزی لثه، قرمزی و تورم شدید)، باید حتماً توسط متخصص پیگیری شود. التهاب لثه اگر درمان نشود ممکن است به پریودنتیت یا عفونت شدید لثه منجر شود که در آن عفونت به استخوانهای نگهدارنده دندان سرایت کرده و میتواند منجر به از دست رفتن استخوان و در نهایت لق شدن یا افتادن دندانها شود.
مشکلات گفتاری و عملکردی در ارتودنسی
وسایل ارتودنسی میتوانند به طور موقت بر گفتار و عملکرد دهان تأثیر بگذارند:
تأثیر بر گفتار و تلفظ حروف
براکتها، سیمها و سایر وسایل ارتودنسی میتوانند فضای دهان را اشغال کنند و بر تولید برخی از صداها، به ویژه آن دسته که نیاز به تماس نزدیک زبان با دندانها (مانند حروف “س”، “ز”، “ش”، “ج” و “ت”) دارند، تأثیر بگذارند. این امر ممکن است منجر به مشکلاتی در وضوح گفتار شود، خصوصاً در ابتدای درمان که فرد هنوز به وجود این ابزارها در دهان خود عادت نکرده است. برخی بیماران ممکن است در ابتدا کمی لیسپ (نوک زبانی صحبت کردن) را تجربه کنند. تغییرات فیزیکی ناشی از ارتودنسی، مانند تغییر در موقعیت دندانها یا فک، میتواند بر حفرههای رزونانس دهان و بینی تأثیر گذارد، که این تغییرات ممکن است منجر به تغییر در لحن یا طنین صدا شود. اگرچه این تغییرات معمولاً موقتی هستند و با پایان درمان ارتودنسی و عادت کردن عضلات زبان و لب به وضعیت جدید، بهبود مییابند. تمرین صحبت کردن و خواندن با صدای بلند میتواند به تسریع این فرآیند کمک کند.
تغییر در سرعت گفتار
افرادی که تحت درمان ارتودنسی قرار میگیرند، ممکن است در ابتدا متوجه شوند که برای انطباق با وسایل ارتودنسی جدید و جلوگیری از تحریک یا درد، نیاز به صرف زمان بیشتری برای صحبت کردن دارند. این امر میتواند به کند شدن موقتی سرعت گفتار منجر شود، زیرا فرد به صورت ناخودآگاه سعی میکند کلمات را با دقت بیشتری تلفظ کند. این وضعیت معمولاً با گذشت زمان و عادت کردن به وسایل ارتودنسی، بهبود مییابد. مغز و عضلات دهان به تدریج با حضور براکتها و سیمها سازگار میشوند و سرعت گفتار به حالت عادی بازمیگردد.
واکنشهای آلرژیک و آسیبهای بافتی در ارتودنسی
برخی افراد ممکن است به مواد مورد استفاده در ارتودنسی واکنش نشان دهند:
واکنشهای آلرژیک به مواد ارتودنسی
گاهی اوقات سیمهای فلزی و براکتها میتوانند سبب بروز آلرژی در افراد شوند. علائم آلرژی میتواند شامل قرمزی، خارش، تورم و التهاب در محل استفاده از تجهیزات ارتودنسی باشد. نیکل، یکی از آلیاژهای رایج در سیمها و براکتها، از عوامل شایع آلرژیزا است. علاوه بر نیکل، برخی افراد ممکن است به لاتکس (موجود در برخی کشها) یا مواد اکریلیک (موجود در برخی ریتینرها یا پلاکهای متحرک) نیز حساسیت داشته باشند. توصیه میشود قبل از بهکارگیری بریسها، ارتودنتیست را در جریان حساسیتهای خود قرار دهید تا از مواد جایگزین مانند براکتهای تیتانیومی، سرامیکی یا پلاستیکی استفاده شود.
آسیب به بافت نرم دهان
براکتها و سیمهای ارتودنسی میتوانند باعث آسیب به بافت نرم داخل دهان شوند. زخمهای کوچک، خراشیدگیها و بریدگیها در دهان با بکارگیری بریسهای فلزی و وارد کردن آسیب به دهان ایجاد میشوند، به ویژه در مراحل اولیه درمان یا پس از تنظیمات جدید که سیمها ممکن است کمی بلندتر باشند یا براکتها به بافتهای نرم ساییده شوند. به همین منظور، از موم ارتودنسی برای پوشاندن براکتها و جلوگیری از وارد شدن آسیب به خوبی محافظت کنید. همچنین، رعایت رژیم غذایی مناسب و پرهیز از غذاهای سفت و چسبنده میتواند از شکستگی براکتها و سیمها و در نتیجه آسیبهای احتمالی به بافت نرم جلوگیری کند. در صورت بروز زخمهای مداوم یا شدید، باید فوراً به متخصص ارتودنسی مراجعه کرد.
اختلالات مفصل فکی-گیجگاهی (TMJ) پس از ارتودنسی
جراحی و درمان ارتودنسی ممکن است مشکلات مفصل فک را تشدید کند یا در موارد نادر، باعث بروز آن شود. مفصل گیجگاهی فکی (Temporomandibular Joint – TMJ) یک مفصل مهم در صورت است که هنگام حرکت دادن فکها در نزدیکی گوشها احساس میشود و مسئول حرکات جویدن، صحبت کردن و بلع است. درد ناشی از اختلال این مفصل یا عملکرد غیر طبیعی آن میتواند به دنبال جراحی ارتوگناتیک (جراحی فک) یا در موارد بسیار نادر، به دلیل تغییرات ناشی از ارتودنسی ایجاد شود. علائم اختلال TMJ شامل درد در ناحیه فک، سردرد، صدای کلیک یا تقتق در مفصل هنگام باز و بسته کردن دهان، و محدودیت در حرکت فک است.
در موارد نادر، ممکن است بعد از عمل جراحی فک، خونرسانی به دندانها تحت تأثیر قرار گرفته و ریشه دندانها آسیب ببیند. در این شرایط به درمان ریشه یا روت کانال تراپی نیاز است. با این حال، باید توجه داشت که در بسیاری از موارد، ارتودنسی میتواند به بهبود مشکلات TMJ کمک کند و این عوارض نادر هستند. متخصص ارتودنسی قبل از شروع درمان، وضعیت مفصل فکی-گیجگاهی بیمار را ارزیابی میکند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
برگشتپذیری نتایج پس از درمان ارتودنسی (Relapse)
یکی از معایب مهم ارتودنسی، امکان برگشت دندانها به موقعیت قبلی پس از پایان درمان فعال است. برگشت ارتودنسی یا عود آن، به معنی تمایل دندانها برای برگشت به موقعیت قبلی آنهاست. این پدیده به دلیل حافظه الاستیک الیاف پریودنتال، رشد فکها و صورت در طول زمان، و فشارهای ناشی از عضلات زبان، لب و گونه رخ میدهد. جابجایی دندان بعد از ارتودنسی و برگشت ارتودنسی بیشتر در دندانهای جلویی فک پایین اتفاق میافتد، زیرا این دندانها تحت تأثیر نیروهای زیادی از زبان و لب قرار دارند.
تخمین زده شده که بیش از 50% بیماران 10 سال پس از درمان، مقداری عود و برگشت ارتودنسی را تجربه میکنند، که این میزان میتواند در صورت عدم استفاده صحیح از نگهدارندهها بسیار بیشتر باشد. به همین دلیل، نگهداری از موقعیت جدید دندانها پس از ارتودنسی از مهمترین مراحل این درمان است تا نیاز به ارتودنسی مجدد و درمان برگشت دندان بعد از ارتودنسی را کاملاً از بین ببرد. استفاده مداوم و صحیح از نگهدارندهها (ریتینرها)، چه ثابت (مانند سیمهای چسبانده شده به پشت دندانها) و چه متحرک (مانند پلاکهای شفاف یا هاولی)، برای حفظ نتایج درمان حیاتی است و باید طبق دستورالعملهای متخصص ارتودنسی رعایت شود. عدم همکاری بیمار در استفاده از ریتینرها، شایعترین دلیل برگشت نتایج ارتودنسی است.
نکات نهایی برای مدیریت عوارض ارتودنسی
درمان ارتودنسی با وجود تمام مزایا، میتواند با عوارض و معایب متعددی همراه باشد. با این حال، بسیاری از این عوارض با رعایت بهداشت مناسب دهان و دندان و پیروی از توصیههای متخصص ارتودنسی قابل پیشگیری یا کاهش هستند. همکاری فعال بیمار در طول درمان نقش کلیدی در موفقیت و کاهش عوارض دارد.
برای کاهش عوارض ارتودنسی، توصیههای زیر را در نظر داشته باشید:
- رعایت دقیق بهداشت دهان و دندان: پس از هر وعده غذایی با دقت فراوان دندانها و مجموعه دستگاه ارتودنسی را مسواک بزنید و نخ دندان مخصوص ارتودنسی بکشید. استفاده از مسواکهای بین دندانی (Interdental brushes) برای تمیز کردن زیر سیمها و اطراف براکتها، و نخ دندانهای مخصوص (مانند Super Floss یا نخ دندان ارتودنسی) برای تمیز کردن بین دندانها و زیر سیمها توصیه میشود. حداقل دو بار در روز و ترجیحاً پس از هر وعده غذایی مسواک بزنید.
- استفاده از دهانشویه و فلوراید موضعی: شستن دندانها با دهانشویه حاوی فلوراید به پیشگیری از پوسیدگی دندانها و تقویت مینا کمک شایانی میکند. فلوراید به بازسازی مینای دندان و افزایش مقاومت آن در برابر حملات اسیدی کمک میکند. متخصص ارتودنسی ممکن است ژلهای فلوراید موضعی یا خمیر دندانهای حاوی فلوراید بالا را نیز توصیه کند.
- معاینات دورهای منظم: طبق توصیه دندانپزشک و متخصص ارتودنسی، به مطب مراجعه کنید تا میزان پیشرفت درمان و احتمال بروز عوارض جانبی بررسی شود. این معاینات برای تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی مانند پوسیدگی، تحلیل ریشه یا التهاب لثه حیاتی هستند و امکان مداخله به موقع را فراهم میکنند.
- تنظیم عادات مناسب تغذیهای: با حذف مواد قندی، نوشیدنیهای اسیدی و میان وعدههای ناسالم میتوانید احتمال پوسیدگی دندانها و آسیب به براکتها را کاهش دهید. از جویدن غذاهای سفت و چسبنده مانند آدامس، آبنبات، یخ، ته دیگ، پاپ کورن و آجیل پرهیز کنید، زیرا این غذاها میتوانند باعث شکستگی براکتها یا خم شدن سیمها شوند.
- پیروی از توصیههای متخصص ارتودنسی: استفاده مداوم و دقیق از نگهدارندهها (ریتینرها) پس از درمان برای جلوگیری از برگشت دندانها ضروری است. این مرحله به اندازه خود درمان فعال اهمیت دارد و عدم رعایت آن میتواند منجر به از دست رفتن نتایج زحمات و هزینههای درمان شود. متخصص ارتودنسی نوع و مدت زمان استفاده از ریتینر را مشخص خواهد کرد.
در نهایت، انتخاب یک متخصص ارتودنسی ماهر و با تجربه نیز میتواند در کاهش عوارض احتمالی و دستیابی به نتیجه مطلوب بسیار مؤثر باشد. یک متخصص با تجربه میتواند طرح درمانی مناسبی را ارائه دهد، عوارض را به حداقل برساند و در صورت بروز مشکل، به درستی آن را مدیریت کند. قبل از شروع درمان، حتماً با متخصص خود در مورد تمام جوانب درمان، از جمله عوارض احتمالی و راههای پیشگیری از آنها مشورت کنید تا با آگاهی کامل و آرامش خاطر، مسیر لبخند زیبا را طی کنید.
لیست پزشکان مرتبط:
- رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران
- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران