علائم دندان درآوردن کودک و راهکارهایی برای کاهش درد آن
راهنمای کامل علائم دندان درآوردن نوزاد و راهکارهای کاهش درد
دندان درآوردن یکی از مراحل طبیعی و هیجان‌انگیز رشد نوزاد است که اغلب با بی‌قراری و ناراحتی برای کودک و نگرانی برای والدین همراه می‌شود. این فرآیند معمولاً بین ۴ تا ۸ ماهگی با رویش اولین دندان‌ها (معمولاً دندان‌های پیشین پایینی) آغاز شده و تا سن ۳۰ الی ۳۶ ماهگی با کامل شدن مجموعه دندان‌های شیری ادامه می‌یابد. در این دوران، علائمی مانند بی‌قراری، تورم لثه، آبریزش بیش‌ازحد دهان و تغییر در عادات خوردن یا خواب در کودک دیده می‌شود. خوشبختانه، برای کاهش ناراحتی کودک روش‌های ساده، ایمن و مؤثری وجود دارد.
آگاهی از علائم و راهکارهای صحیح به والدین کمک می‌کند تا این دوره را با آرامش و اطمینان بیشتری مدیریت کنند. به یاد داشته باشید که هر کودک منحصربه‌فرد است و ممکن است همه علائم را تجربه نکند. در این راهنما، به بررسی جامع نشانه‌ها، روش‌های تسکین درد، نکات مراقبتی و مواردی که باید از آنها اجتناب کرد، می‌پردازیم.
علائم شایع دندان درآوردن
شناخت علائم به شما کمک می‌کند تا علت بی‌قراری نوزاد خود را بهتر درک کنید و آن را با بیماری‌های دیگر اشتباه نگیرید. در جدول زیر، رایج‌ترین نشانه‌های دندان درآوردن به همراه توضیحات کامل‌تر آورده شده است.
| علامت | توضیح |
|---|---|
| بی‌قراری و گریهٔ مداوم | این شایع‌ترین علامت است. درد ناشی از فشار دندان به لثه‌ها، گنگ و مداوم است و می‌تواند در شب‌ها به دلیل نبود عوامل حواس‌پرتی، شدیدتر احساس شود. این بی‌قراری معمولاً به صورت دوره‌ای است و ممکن است برای چند روز ادامه داشته باشد. |
| تورم و قرمزی لثه‌ها | پیش از بیرون زدن دندان، ممکن است یک برآمدگی سفت و متورم روی لثه کودک احساس کنید. گاهی یک کیست کوچک آبی‌رنگ (کیست رویشی) نیز دیده می‌شود که معمولاً بی‌خطر است و با رویش دندان از بین می‌رود. |
| آبریزش زیاد و بثورات پوستی | تولید بزاق در این دوره برای روان کردن لثه‌ها افزایش می‌یابد. تماس مداوم بزاق با پوست می‌تواند باعث ایجاد دانه‌های ریز قرمز و حساسیت در اطراف دهان، چانه و گردن شود. خشک نگه داشتن این نواحی و استفاده از یک کرم محافظ ملایم می‌تواند کمک‌کننده باشد. |
| جویدن اشیاء و انگشتان | نوزاد به صورت غریزی می‌فهمد که فشار متقابل (Counter-pressure) می‌تواند درد لثه‌هایش را تسکین دهد. به همین دلیل تمایل زیادی به جویدن اشیاء سفت، اسباب‌بازی‌ها یا انگشتانش دارد. |
| کشیدن گوش یا گرفتن گونه | مسیرهای عصبی صورت به هم متصل هستند. درد لثه‌های در حال رویش، به‌خصوص دندان‌های آسیاب، می‌تواند به گوش و گونه‌ها نیز کشیده شود (درد ارجاعی) و باعث شود کودک گوش خود را بکشد یا گونه‌اش را بمالد. |
| تغییر در الگوی خواب یا اشتها | درد و ناراحتی لثه ممکن است باعث شود کودک تمایل کمتری به خوردن داشته باشد، زیرا عمل مکیدن (شیشه شیر یا سینه مادر) فشار روی لثه‌ها را افزایش می‌دهد. همچنین ممکن است در طول شب به دلیل درد، بیشتر از خواب بیدار شود. |
| تب خفیف (کمتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد) | التهاب ناشی از شکافته شدن لثه گاهی با تب خفیف و کوتاه‌مدت همراه است. این تب نباید شدید یا طولانی باشد و معمولاً نیازی به درمان ندارد. |
نکته بسیار مهم: علائمی مانند اسهال، استفراغ، آبریزش بینی یا تب بالا (بیش از ۳۸.۵ درجه سانتی‌گراد) از نشانه‌های عادی دندان درآوردن نیستند. در این دوران، نوزادان به دلیل تمایل به بردن اشیاء به دهان، بیشتر در معرض میکروب‌ها و عفونت‌ها قرار دارند. در صورت مشاهده این علائم، حتماً با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید تا از عدم وجود یک بیماری دیگر اطمینان حاصل شود.
راهکارهای مؤثر و ایمن برای کاهش درد
روش‌های زیر همگی بدون نیاز به دارو یا با مصرف حداقلی آن، به کاهش ناراحتی کودک کمک می‌کنند. بهتر است از روش‌های ساده‌تر شروع کنید.
- استفاده از سرما (نه انجماد)
- پارچهٔ تمیز و مرطوب: یک لیف یا پارچه تمیز را خیس کرده، آب اضافی آن را بگیرید و برای ۱۰-۱۵ دقیقه در یخچال (نه فریزر) قرار دهید. سپس آن را برای جویدن در اختیار کودک بگذارید. سرما به بی‌حس شدن و کاهش التهاب لثه کمک می‌کند.
- قاشق فلزی خنک: یک قاشق کوچک و تمیز را در یخچال خنک کرده و به آرامی پشت آن را روی لثه‌های متورم کودک ماساژ دهید. هرگز قاشق را در فریزر نگذارید.
- ایجاد فشار ملایم روی لثه
- ماساژ با انگشت: پس از شستن کامل دست‌ها، با نوک انگشت تمیز یا یک گاز استریل مرطوب، لثه‌های کودک را به‌آرامی و با حرکات دایره‌ای ماساژ دهید. این فشار متقابل، درد را به طور موقت تسکین می‌دهد.
- آرامش‌بخشی و حواس‌پرتی
- گاهی بهترین راهکار، پرت کردن حواس کودک از درد است. بغل کردن، تکان دادن ملایم، آواز خواندن، یک حمام آب گرم یا بازی با اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش می‌تواند به او احساس امنیت داده و استرس ناشی از درد را کاهش دهد.
- خوراکی‌های سرد (برای نوزادان بالای ۶ ماه که غذای کمکی را شروع کرده‌اند)
- می‌توانید پوره سیب یا ماست خنک به کودک بدهید. همچنین می‌توانید تکه‌های میوه یا سبزیجات سفت مانند هویج یا خیار سرد (نه یخ‌زده) را در یک پستانک توری‌دار مخصوص (Mesh Feeder) قرار دهید تا کودک با مکیدن و جویدن آن هم تغذیه کند و هم لثه‌هایش خنک شود. این وسیله خطر خفگی را کاهش می‌دهد.
- اسباب‌بازی‌های مخصوص دندان درآوردن (دندان‌گیر)
- حلقه‌های دندانی از جنس سیلیکون یا رابر محکم که در یخچال خنک شده‌اند، گزینه‌های ایمنی برای جویدن هستند. از خرید دندان‌گیرهای حاوی مایع که ممکن است سوراخ شده و محتویات آن نشت کند، خودداری کنید. دندان‌گیرها را به طور مرتب با آب و صابون بشویید.
- مسکن‌های خوراکی (به عنوان آخرین راهکار و فقط با تجویز پزشک)
- اگر بی‌قراری کودک بسیار شدید است و هیچ‌کدام از روش‌های بالا مؤثر نبود، می‌توانید پس از مشورت با پزشک از استامینوفن (برای نوزادان بالای ۲ ماه) یا ایبوپروفن (برای نوزادان بالای ۶ ماه) استفاده کنید. دوز دارو باید دقیقاً بر اساس وزن کودک و طبق دستور پزشک تعیین شود، نه سن او.
موارد ممنوع و روش‌های پرخطر که باید از آنها اجتناب کرد
برخی روش‌های سنتی یا محصولات تجاری نه‌تنها مؤثر نیستند، بلکه می‌توانند برای سلامت نوزاد بسیار خطرناک باشند. سازمان‌های معتبر بهداشتی در سراسر جهان نسبت به موارد زیر هشدار داده‌اند:
| روش نامطلوب | دلیل اجتناب |
|---|---|
| گردنبند یا دستبند دندانی (مانند کهربا) | این محصولات هیچ اثربخشی علمی اثبات‌شده‌ای ندارند و خطر خفگی در اثر گیر کردن گردنبند یا بلعیدن مهره‌ها در صورت پاره شدن آن بسیار جدی است. |
| حلقه یا اسباب‌بازی یخ‌زده | اشیاء بسیار سفت و منجمد می‌توانند به لثه‌های حساس و ظریف نوزاد آسیب برسانند، باعث کبودی شوند و حتی منجر به سرمازدگی بافت لثه شوند. همیشه از وسایل خنک‌شده در یخچال استفاده کنید. |
| ژل‌ها یا قرص‌های بی‌حسی موضعی | بسیاری از این محصولات حاوی بنزوکائین یا لیدوکائین هستند که می‌توانند عوارض جانبی خطرناکی مانند متهموگلوبینمی (یک اختلال خونی که سطح اکسیژن را کاهش می‌دهد)، مشکلات تنفسی یا تشنج در نوزادان ایجاد کنند. همچنین ژل‌ها به سرعت با بزاق دهان شسته می‌شوند و اثربخشی کمی دارند. |
| آغشته‌کردن پستانک یا دندان‌گیر به مواد شیرین | استفاده از عسل (که برای زیر یک سال ممنوع است)، شکر یا هر ماده شیرین دیگری، خطر پوسیدگی زودهنگام دندان‌ها (پوسیدگی شیشه شیر) را به شدت افزایش می‌دهد و سلامت دندان‌های دائمی آینده را نیز به خطر می‌اندازد. |
نکات نهایی و مراقبت‌های تکمیلی
به یاد داشته باشید که دندان درآوردن یک فرآیند طبیعی و موقتی است. با صبر و استفاده از راهکارهای ایمن، می‌توانید این دوران را با کمترین ناراحتی برای کودک و خودتان پشت سر بگذارید.
- بهداشت دهان را جدی بگیرید: حتی قبل از رویش اولین دندان، لثه‌ها را روزی یک یا دو بار با یک پارچه تمیز و مرطوب پاک کنید. پس از رویش اولین دندان، آن را با یک مسواک انگشتی نرم یا مسواک نوزاد بسیار نرم و بدون خمیردندان (یا با مقدار بسیار ناچیزی خمیردندان بدون فلوراید) تمیز کنید.
- چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟ در صورت مشاهده هرگونه علامت نگران‌کننده مانند تب بالا، اسهال شدید، بی‌قراری غیرقابل کنترل یا اگر متوجه شدید دندان‌ها با رنگ غیرعادی یا به صورت کج در حال رویش هستند، حتماً به پزشک یا دندانپزشک اطفال مراجعه کنید.
مهم‌تر از همه، صبور باشید و با عشق و توجه به کودک خود آرامش دهید. آغوش شما بهترین مسکن برای اوست.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
-
-
