ارتودنسی دو فاز چیست ؟ مزایا و معایب آن

3 هفته پیشآخرین بروزرسانی: ۱۴۰۴-۰۴-۲۸

0 زمان تقریبی مطالعه 4 دقیقه

در این مقاله شما خواهید خواند

ارتودنسی دو فاز: یک رویکرد پیشگیرانه و رشدی

ارتودنسی دو فاز یک استراتژی درمانی تخصصی است که بر پایه درمان زودهنگام و اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی در کودکان بنا شده است. این رویکرد به جای منتظر ماندن برای رویش تمام دندان‌های دائمی، از پتانسیل رشد کودک بهره می‌برد. مرحلهٔ اول آن (معمولاً در سن ۶ تا ۹ سالگی) به هدایت رشد فک، بهبود روابط فکی و ایجاد فضای کافی برای رویش صحیح دندان‌های دائمی می‌پردازد. پس از یک دوره استراحت، مرحلهٔ دوم (معمولاً در سن ۱۱ تا ۱۴ سالگی) برای مرتب‌سازی نهایی و دقیق دندان‌ها و دستیابی به یک بایت ایده‌آل انجام می‌شود. این رویکرد هوشمندانه می‌تواند شدت درمان‌های بعدی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد، نیاز به کشیدن دندان یا جراحی فک را به حداقل برساند و از بروز مشکلات پیچیده‌تر در آینده جلوگیری نماید.

۱. تعریف و هدف ارتودنسی دو فاز

ارتودنسی دو فاز (Two-Phase Orthodontic Treatment) یک فلسفه درمانی است که مشکل را به دو بخش تقسیم می‌کند:

فاز اول (Interceptive Phase – فاز مداخله‌ای): این فاز در دوران رویش مختلط دندان‌ها (زمانی که کودک هم دندان شیری و هم دائمی دارد) انجام می‌شود. هدف اصلی در اینجا، نه مرتب کردن تک‌تک دندان‌ها، بلکه اصلاح مشکلات بنیادی و اسکلتی است. مواردی مانند کم‌عرضی فک بالا، ناهنجاری کلاس II اسکلتی (عقب بودن فک پایین) یا کلاس III (جلو بودن فک پایین) و ایجاد فضای مناسب برای جلوگیری از نهفته ماندن دندان‌های دائمی در این مرحله مدیریت می‌شوند.
فاز دوم (Comprehensive Phase – فاز جامع): این مرحله پس از رویش تمام یا اکثر دندان‌های دائمی آغاز می‌شود. با توجه به اینکه مشکلات اسکلتی در فاز اول برطرف شده، این فاز معمولاً کوتاه‌تر و ساده‌تر است. در اینجا از براکت‌های ثابت یا الاینرها برای مرتب کردن دقیق دندان‌ها، بستن فواصل و تصحیح نهایی بایت استفاده می‌شود.

اهداف کلی این رویکرد دو مرحله‌ای:

راهنمایی رشد فک: استفاده بهینه از جهش رشدی کودک برای اصلاح عدم تقارن و ناهماهنگی فک‌ها.
پیشگیری از ناهنجاری‌های شدید: جلوگیری از پیچیده‌تر شدن مشکلاتی که در صورت عدم درمان، ممکن است در بزرگسالی تنها با جراحی فک قابل حل باشند.
کاهش نیاز به مداخلات تهاجمی: به حداقل رساندن احتمال نیاز به کشیدن دندان‌های دائمی برای ایجاد فضا.

۲. شاخص‌های نیاز به درمان دو فاز

یک متخصص ارتودنسی بر اساس علائم بالینی و رادیوگرافی، نیاز به فاز اول درمان را تشخیص می‌دهد. شایع‌ترین این شاخص‌ها عبارتند از:

تنگی شدید قوس دندانی (Crossbite): زمانی که دندان‌های فک بالا به جای قرار گرفتن در بیرون دندان‌های پایین، در داخل آن‌ها قرار می‌گیرند. این مشکل می‌تواند منجر به رشد نامتقارن فک و سایش غیرطبیعی دندان‌ها شود.
اوربایت یا آندربایت اسکلتی قابل‌توجه: فاصله افقی زیاد بین دندان‌های پیشین بالا و پایین (اورجت شدید) یا جلوتر بودن فک پایین (آندربایت) که ریشه در ساختار استخوانی فک‌ها دارد.
پروتروژن شدید دندان‌های قدامی: جلو بودن بیش از حد دندان‌های جلویی که آن‌ها را در معرض خطر بالای شکستگی ناشی از ضربه قرار می‌دهد.
شلوغی شدید یا کمبود فضا: عدم وجود فضای کافی برای رویش دندان‌های دائمی که می‌تواند منجر به نهفته ماندن آن‌ها (به‌ویژه دندان نیش) شود.
عادات مضر: ادامه یافتن عاداتی مانند مکیدن انگشت یا فشار دادن زبان پس از سن ۴-۵ سالگی که می‌تواند باعث تغییر شکل فک و ایجاد اپن بایت (فاصله عمودی بین دندان‌های جلو) شود.

در صورت به تعویق انداختن درمان، این مشکلات تثبیت شده و اصلاح آن‌ها در سنین بالاتر نیازمند روش‌های بسیار پیچیده‌تر، طولانی‌تر و پرهزینه‌تر خواهد بود.

۳. جزئیات فاز اول

طول درمان: معمولاً بین ۹ تا ۱۸ ماه، بسته به نوع و شدت مشکل.
وسایل درمانی متداول:
- پالاتال اکسپندر (Palatal Expander): برای گسترش دادن قوس فک بالا در موارد تنگی.
- هدگیر (Headgear) و فیس ماسک (Facemask): برای هدایت رشد فک بالا و پایین در ناهنجاری‌های کلاس II و III.
- پلاک فانکشنال (مانند Twin Block): دستگاه‌های متحرکی که با قرار دادن فک پایین در موقعیت جلوتر، رشد آن را تحریک می‌کنند.
- نگهدارنده فضا (Space Maintainer): برای حفظ فضای ناشی از افتادن زودهنگام دندان شیری.
دوره استراحت: پس از اتمام فاز اول، یک دوره استراحت (معمولاً ۲ تا ۳ سال) وجود دارد که طی آن کودک فقط از یک نگهدارنده استفاده می‌کند و ارتودنتیست بر روند رویش دندان‌های دائمی نظارت دارد.

۴. جزئیات فاز دوم

آغاز: پس از رویش بیشتر دندان‌های دائمی (حدود سن ۱۱ تا ۱۴ سالگی).
طول درمان: به طور میانگین ۱۲ تا ۲۴ ماه، که اغلب کوتاه‌تر از یک درمان تک‌مرحله‌ای برای همان مشکل اولیه است.
وسایل: معمولاً از ارتودنسی ثابت (براکت‌های فلزی یا سرامیکی) برای دستیابی به حداکثر دقت در حرکت دندان‌ها استفاده می‌شود. در موارد ساده‌تر، الاینرهای شفاف نیز یک گزینه هستند.
اهداف:
- مرتب کردن دقیق و نهایی تمام دندان‌ها در قوس فکی.
- ایجاد یک بایت ایده‌آل و باثبات.
- حفظ و تکمیل نتایج به دست آمده در فاز اول.

نکته: تصمیم‌گیری بین درمان تک‌فاز یا دو فاز کاملاً به تشخیص متخصص بستگی دارد. برای مشکلات ساده دندانی، یک فاز درمانی جامع در نوجوانی کفایت می‌کند؛ اما شواهد علمی نشان می‌دهند که در موارد پیچیده اسکلتی، رویکرد دو فاز نتایج برتر و پایدارتری را به همراه دارد.

۵. مزایا و معایب

معیار	مزایا	معایب
بهره‌برداری از رشد	استفاده از پتانسیل رشد طبیعی کودک برای اصلاح اسکلتی، که در بزرگسالی غیرممکن است.	نیاز به همکاری طولانی‌مدت کودک و والدین در طی چندین سال.
پیشگیری	کاهش چشمگیر نیاز به کشیدن دندان‌های دائمی و جراحی‌های پیچیده فک در آینده.	افزایش مدت زمان کلی که بیمار تحت نظارت ارتودنسی است.
کارآیی	دستیابی به نتایج نهایی بهتر، پایدارتر و بهبود قابل توجه در تقارن چهره.	هزینه کل درمان ممکن است به دلیل تقسیم شدن به دو دوره، کمی بیشتر باشد.
روانشناسی	افزایش اعتماد به نفس کودک به دلیل بهبود سریع‌تر ظاهر در فاز اول.	احتمال خستگی یا مقاومت کودک در برابر استفاده از وسایل، به‌ویژه دستگاه‌های خارج دهانی.

۶. نتیجه‌گیری و توصیه

ارتودنسی دو فاز یک رویکرد پیشگیرانه و بسیار مؤثر برای کودکانی است که دارای ناهنجاری‌های اسکلتی و مال‌اکلوژن‌های پیچیده هستند. انجمن ارتودنتیست‌های آمریکا (AAO) توصیه می‌کند که تمام کودکان اولین معاینه ارتودنسی خود را در سن ۷ سالگی انجام دهند. این معاینه به متخصص اجازه می‌دهد تا “پنجره فرصت” برای هدایت رشد را شناسایی کرده و در صورت لزوم، یک برنامه درمانی دو فاز را طراحی کند. با این رویکرد، می‌توان بهترین نتایج عملکردی و زیبایی را با کمترین مداخلات تهاجمی در آینده برای کودک تضمین کرد.