آیا دندان مصنوعی ممکن است تغییر شکل دهد؟
آیا دندان مصنوعی ممکن است تغییر شکل دهد؟
بله، دندان مصنوعی که یک ابزار پزشکی دقیق و حساس است، می‌تواند دچار تغییر شکل یا «وارپینگ» (warping) شود. این پروتزها عمدتاً از رزین اکریلیک (پلی‌متیل‌متی‌آکریلات یا PMMA) ساخته می‌شوند که یک نوع پلیمر ترموپلاستیک است. این ماده با وجود دوام بالا، در برابر عوامل محیطی، حرارتی و مکانیکی آسیب‌پذیر است. درک این عوامل برای افزایش طول عمر و حفظ کارایی دندان مصنوعی ضروری است. در ادامه، مهم‌ترین عوامل مؤثر بر این پدیده به‌تفصیل بررسی شده‌اند.
قیمت دندان مصنوعی در تهران (جدول هزینه)
۱. حرارت بیش از حد: دشمن شماره یک رزین اکریلیک
قرار دادن دندان مصنوعی در معرض دمای بالا، سریع‌ترین و مخرب‌ترین عامل تغییر شکل آن است. رزین PMMA دارای دمایی به نام «دمای انتقال شیشه‌ای» (Glass Transition Temperature) است که در این دما، پلیمر از حالت سخت و شیشه‌ای به حالت نرم و لاستیکی تغییر فاز می‌دهد.
- آب داغ: قرار دادن پروتز در آب در حال جوش یا بسیار داغ (معمولاً بالاتر از ۷۰-۹۰ درجه سانتی‌گراد) باعث می‌شود رزین از دمای انتقال شیشه‌ای خود عبور کرده و نرم شود. این امر منجر به آزاد شدن تنش‌های داخلی باقی‌مانده از زمان ساخت و در نتیجه، تغییر شکل گسترده و غیرقابل بازگشت پایه‌ی رزینی می‌شود. این کار حتی برای چند ثانیه نیز می‌تواند تناسب دقیق پروتز با لثه را از بین ببرد.
- منابع گرمایی دیگر: حرارت خشک نیز به همان اندازه مضر است. قرارگیری در معرض نور مستقیم و شدید خورشید (مثلاً پشت شیشه اتومبیل)، گذاشتن آن روی داشبورد داغ، نزدیک رادیاتور، بخاری یا اجاق گاز می‌تواند باعث نرم شدن و خم‌شدگی موضعی پروتز گردد. این تغییر شکل ممکن است جزئی باشد اما برای ایجاد لقی و نقاط فشار دردناک روی لثه کافی است.
۲. خشکی (دهیدراسیون): انقباض تدریجی و نامرئی
ماده‌ی PMMA در ساختار مولکولی خود مقداری آب جذب می‌کند که این رطوبت به عنوان یک «پلاستی‌سایزر» یا نرم‌کننده عمل کرده و به حفظ ثبات ابعادی و انعطاف‌پذیری نسبی آن کمک می‌کند.
- نگهداری نادرست: اگر دندان مصنوعی برای مدت طولانی، به‌ویژه در طول شب، در محیط خشک نگهداری شود، این رطوبت حیاتی را از دست می‌دهد. فرآیند تبخیر آب منجر به انقباض ماده، افزایش تنش‌های سطحی و در نهایت تغییر شکل کلی یا موضعی می‌شود. این پدیده ممکن است با چشم غیرمسلح دیده نشود اما باعث می‌شود پروتز دیگر به خوبی روی لثه ننشیند.
- علائم خشکی: علاوه بر تغییر ابعاد، خشکی می‌تواند باعث ایجاد ترک‌های مویی بسیار ریز (Crazing) در سطح پروتز و شکننده شدن آن شود.
- راه حل: برای جلوگیری از این پدیده، باید پروتز را همیشه در آب خنک یا محلول‌های مخصوص نگهداری دندان مصنوعی مرطوب نگه داشت. این کار نه‌تنها از تغییر شکل جلوگیری می‌کند، بلکه مانع از رشد باکتری‌ها نیز می‌شود.
۳. تنش‌زدایی ناصحیح پس از ساخت: یک نقص فنی در لابراتوار
فرآیند ساخت پروتز در لابراتوار دندان‌سازی یک مرحله حیاتی است که اگر به‌درستی انجام نشود، پروتز از همان ابتدا مستعد تغییر شکل خواهد بود.
- تنش‌های داخلی: در مرحله‌ی پخت و قالب‌گیری (پلیمریزاسیون)، مولکول‌های رزین تحت فشار و حرارت به هم متصل می‌شوند و تنش‌های داخلی قابل توجهی در ماده ایجاد می‌شود. اگر پروتز پس از خروج از قالب به‌طور ناگهانی و سریع خنک شود، این تنش‌ها در ساختار آن «قفل» می‌شوند. این تنش‌های باقی‌مانده به‌مرور زمان و تحت تأثیر تغییرات دمایی دهان، به آرامی آزاد شده و باعث تغییر ابعاد و شکل پروتز می‌شوند (پدیده‌ای شبیه به حافظه پلیمری).
- روش‌های نوین ساخت: استفاده از روش‌های پیشرفته‌تر مانند فرایند تزریقی (injection molding) به‌جای روش‌های سنتی فشاری (compression molding)، و همچنین رعایت پروتکل‌های خنک‌سازی آهسته و کنترل‌شده، می‌تواند مقدار این تنش‌های داخلی و احتمال تغییر شکل در آینده را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
۴. سایش و تنش مکانیکی: فرسودگی در اثر استفاده
نیروهای فیزیکی نیز می‌توانند به‌تدریج یا به‌صورت ناگهانی به پروتز آسیب زده و شکل آن را تغییر دهند.
- پولیش‌کاری و تنظیم: هنگام تنظیم پروتز یا پولیش‌کاری آن توسط تکنسین، استفاده از ابزار چرخنده (بور یا فرز) با سرعت بالا یا فشار زیاد، اصطکاک و حرارت موضعی شدیدی ایجاد می‌کند. این حرارت می‌تواند سطح رزین را در آن نقطه ذوب کرده و باعث تغییر شکل نقطه‌ای شود.
- نیروهای نامتوازن جویدن: یک پروتز ایده‌آل باید دارای «اکلوژن بالانس» باشد، یعنی دندان‌ها در هنگام جویدن به‌طور هماهنگ با هم تماس پیدا کنند. اگر این توازن وجود نداشته باشد، نیروهای جویدن به‌صورت نامساوی توزیع شده و مانند یک اهرم بر پایه‌ی پروتز فشار وارد می‌کنند. این فشار مداوم می‌تواند منجر به خستگی ماده، ایجاد ترک‌های ریز و تغییر شکل تدریجی شود.
- سایر آسیب‌ها: افتادن دندان مصنوعی روی یک سطح سخت (مانند سرامیک دستشویی) می‌تواند باعث شکستگی یا ایجاد ترک‌های نامرئی شود که در آینده تحت فشارهای جویدن، منجر به شکست کامل پروتز می‌گردد. همچنین عاداتی مانند دندان‌قروچه (Bruxism) فشار بسیار زیادی به پروتز وارد می‌کند.
۵. تغییرات استخوان و بافت‌های دهان: تغییر بستر پروتز
در بسیاری از موارد، مشکل از تغییر شکل خود پروتز نیست، بلکه ناشی از تغییرات بیولوژیک و طبیعی در فک و لثه‌های بیمار است.
- تحلیل استخوان (Bone Resorption): این یک فرآیند فیزیولوژیک اجتناب‌ناپذیر است. پس از کشیدن دندان‌های طبیعی، استخوان فک (استخوان آلوئولار) که دیگر تحریکی برای حفظ خود دریافت نمی‌کند، به طور طبیعی و مداوم شروع به تحلیل رفتن و کوچک شدن می‌کند. این روند در سال اول پس از بی‌دندانی سریع‌تر است.
- پیامدها: با تغییر شکل قوس فکی، بستری که پروتز روی آن قرار می‌گیرد نیز تغییر می‌کند. در نتیجه، پروتزی که روز اول کاملاً دقیق و منطبق ساخته شده بود، به‌تدریج لق می‌شود، شروع به حرکت می‌کند، غذا به زیر آن نفوذ کرده و نقاط فشار جدیدی روی لثه ایجاد می‌کند که می‌تواند بسیار دردناک باشد.
راهکارهای جامع پیشگیری و رفع مشکل
برای حفظ شکل، تناسب و عملکرد بهینه دندان مصنوعی، رعایت دقیق نکات زیر ضروری است:
- نگهداری اصولی در رطوبت: هر شب و در تمام دوره‌هایی که از پروتز استفاده نمی‌کنید، آن را تمیز کرده و در یک ظرف محتوی آب خنک یا محلول‌های شستشو و نگهداری استاندارد (که توسط دندانپزشک توصیه شده) قرار دهید. این محلول‌ها علاوه بر حفظ رطوبت، خاصیت ضدعفونی‌کننده نیز دارند.
- اجتناب کامل از حرارت: هرگز دندان مصنوعی را با آب داغ یا جوش نشویید و آن را از هرگونه منبع حرارتی (شوفاژ، بخاری، اجاق) و نور مستقیم خورشید دور نگه دارید.
- مراجعات منظم و دوره‌ای به دندانپزشک: حداقل سالی یک‌بار برای بازبینی به دندانپزشک خود مراجعه کنید. دندانپزشک با بررسی وضعیت پروتز و بافت دهان، در صورت لزوم اقدام به «ری‌لاینینگ» (آستردادن) می‌کند. در این فرآیند، یک لایه جدید از مواد به سطح داخلی پروتز اضافه می‌شود تا با شکل جدید فک شما منطبق گردد و لقی آن برطرف شود. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به «ریبیسینگ» (Rebasing) یا تعویض کامل پایه پروتز باشد.
- ممنوعیت دستکاری و تعمیر شخصی: در صورت مشاهده هرگونه لقی، شکستگی یا عدم تناسب، هرگز از چسب‌های عمومی (مانند چسب قطره‌ای که سمی است و تعمیر را غیرممکن می‌کند) برای تعمیر آن استفاده نکنید. این کارها آسیب را بیشتر کرده و سلامت شما را به خطر می‌اندازند. فوراً برای تعمیر اصولی به دندانپزشک یا لابراتوار دندان‌سازی مراجعه کنید.
با رعایت این دستورالعمل‌ها، می‌توانید طول عمر و کارایی دندان مصنوعی خود را به حداکثر برسانید و از راحتی و سلامت دهان خود اطمینان حاصل کنید.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
