آیا دندان مصنوعی به راحتی جا به جا نمی شود؟
پایداری و ثبات دندان مصنوعی
یک دندان‌مصنوعی استاندارد و دقیقاً تنظیم‌شده در دهان بیمار به‌سادگی حرکت نمی‌کند و به فرد اجازه می‌دهد با اطمینان صحبت کند، بخندد و غذا بخورد. درک دو مفهوم کلیدی در این زمینه ضروری است: ثبات (Stability) به توانایی پروتز در مقاومت در برابر نیروهای افقی یا دورانی (مانند حرکت زبان یا جویدن) و بازدارندگی از جابجایی عرضی می‌گویند؛ و در مقابل، بازداری (Retention) مقاومت دندان‌مصنوعی در برابر نیروهای عمودی است که قصد جدا کردن آن از لثه‌ها را دارند (مانند نیروی جاذبه یا چسبندگی غذاهای خاص).
قیمت دندان مصنوعی در تهران (جدول هزینه)
عوامل اصلی جلوگیری از جابجایی
۱. چسبندگی و کشش سطحی (Adhesion & Surface Tension)
لایه نازکی از بزاق بین «زیرسطح پروتز» (سطح داخلی که با لثه در تماس است) و «بافت لثه‌ای» تشکیل می‌شود. این لایه مانند دو شیشه خیس که به هم چسبیده‌اند عمل می‌کند. هرچه انطباق پروتز با لثه دقیق‌تر و سطح تماس بیشتر باشد، این نیروی چسبندگی مولکولی و کشش سطحی افزایش یافته و پروتز بهتر در جای خود باقی می‌ماند.
۲. ویسکوزیته بزاق (Saliva Viscosity)
کیفیت بزاق نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. بزاق رقیق و روان (نه آبکی) به بهترین شکل این لایه مایع را حفظ می‌کند. در مقابل، بزاق بسیار غلیظ و چسبناک (طنابی) می‌تواند هنگام حرکت دهان، پروتز را با خود بکشد و باعث جابجایی آن شود. از سوی دیگر، کمبود بزاق نیز این نیروی حیاتی را از بین می‌برد.
۳. نیروهای عضلانی (Muscular Control)
عضلات گونه، لب و زبان پس از مدتی یاد می‌گیرند که چگونه پروتز را به صورت ناخودآگاه در آغوش بگیرند و آن را در موقعیت صحیح حفظ کنند. این “کنترل عصبی-عضلانی” یک مهارت اکتسابی است و هماهنگی آن نیاز به تمرین و تطابق بیمار با پروتز جدید در هفته‌های اولیه دارد.
۴. برش‌های آناتومیک و شکل لبه‌ها (Border Seal)
این عامل که به آن “مهر و موم لبه‌ای” نیز می‌گویند، یکی از مهم‌ترین فاکتورهاست. لبه‌های پروتز باید دقیقاً در عمق شیار بین لثه و گونه/لب قرار گیرند تا مانند یک فنجان مکش، پدیده وکیوم (خلأ اندک) شکل بگیرد. این مهر و موم از نفوذ هوا به زیر پروتز جلوگیری کرده و به ثبات آن کمک شایانی می‌کند.
۵. ویژگی‌های استخوانی و بافتی (Ridge Anatomy)
شکل و حجم استخوان فک باقی‌مانده، فونداسیون پروتز است. یک ریج (برجستگی استخوانی) بلند، پهن و با فرم U شکل، بهترین تکیه‌گاه را برای پروتز فراهم می‌کند. در مقابل، ریج‌های کوتاه، تیز یا تحلیل‌رفته، سطح اتکای کمی دارند و باعث لغزش و عدم ثبات پروتز می‌شوند.
عواملی که ممکن است باعث جابجایی شوند
- تغییرات استخوانی با گذر زمان: پس از کشیدن دندان‌ها، استخوان فک به طور طبیعی و تدریجی شروع به تحلیل رفتن می‌کند. این فرآیند باعث می‌شود پروتزی که در ابتدا کاملاً منطبق بوده، پس از چند سال لق شود.
- کیفیت نامناسب ساخت یا قالب‌گیری اولیه: هرگونه خطا یا بی‌دقتی در فرآیند قالب‌گیری، حتی در حد کسری از میلی‌متر، منجر به عدم انطباق کامل پروتز و ایجاد فضاهای خالی می‌شود که ثبات را مختل می‌کند.
- کاهش یا تغییر کیفیت بزاق: شرایطی مانند سندرم شوگرن، دیابت، عوارض جانبی برخی داروها (مانند داروهای ضدفشارخون و ضدافسردگی) یا رادیوتراپی سر و گردن می‌توانند باعث خشکی دهان (Xerostomia) شده و نیروی کشش سطحی را از بین ببرند.
- پوسچر نامناسب زبان یا عضلات: برخی بیماران عادت دارند با زبان خود به پروتز فشار بیاورند یا عضلات خود را به درستی برای نگه‌داشتن آن به کار نمی‌گیرند که این امر منجر به جابجایی مکرر می‌شود.
- فرم نادرست دندان‌ها یا لبه‌ها: اگر دندان‌ها به درستی روی هم قرار نگیرند (اکلوژن نامناسب)، هنگام جویدن نیروهای نامتعادلی ایجاد می‌شود که می‌تواند باعث بلند شدن یک طرف پروتز شود. همچنین لبه‌های بیش از حد بلند یا کوتاه، مهر و موم پروتز را مختل می‌کنند.
راهکارهای افزایش ثبات و جلوگیری از حرکت
- استفاده از چسب دندان‌مصنوعی (Denture Adhesive): این چسب‌ها با پر کردن فضاهای میکروسکوپی و افزایش ویسکوزیته لایه بزاق، ثبات و بازداری را به طور موقت بهبود می‌بخشند. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از چسب‌های مناسب تا ۸ ساعت باعث افزایش معنادار ثبات و بازداری می‌شود و حتی نیروی بایت را تا میزان قابل‌توجهی بالا می‌برد. با این حال، نباید از آن به عنوان راه‌حلی دائمی برای یک پروتز لق استفاده کرد.
- ری‌لاینینگ (Relining): این فرآیند که به آن “آسترکشی” نیز می‌گویند، شامل اضافه کردن لایه‌ای از ماده آکریلیک جدید به سطح زیرین پروتز است تا فضاهای خالی ناشی از تحلیل استخوان پر شده و انطباق آن با بافت لثه مجدداً برقرار شود. این کار باید به صورت دوره‌ای (مثلاً هر چند سال یکبار) انجام شود.
- اصلاح پروتز توسط دندانپزشک: گاهی نقاط فشار کوچکی روی سطح پروتز وجود دارد که باعث درد و عدم ثبات می‌شود. دندانپزشک می‌تواند با تراش دادن این نقاط (Selective Grinding) و تنظیم اکلوژن، توزیع نیرو را متعادل کرده و انطباق را بهبود بخشد.
- ایمپلنت‌تکیه‌گاهی (Implant-Supported Dentures): در موارد تحلیل شدید استخوان، این روش بهترین و مطمئن‌ترین راه‌حل است. چند پایه ایمپلنت در استخوان فک کاشته می‌شوند و پروتز به وسیله اتصالات خاصی (مانند دکمه یا میله) روی آن‌ها محکم می‌شود. این کار حرکت پروتز را تقریباً به صفر می‌رساند و اعتماد به نفس و کیفیت زندگی بیمار را به شدت افزایش می‌دهد.
- تمرینات تطابق عضلانی: به بیماران توصیه می‌شود در روزهای اول با صدای بلند کتاب بخوانند یا با غذاهای نرم شروع به جویدن کنند. این تمرینات به مغز و عضلات کمک می‌کند تا سریع‌تر با حضور جسم خارجی جدید تطابق پیدا کرده و نحوه کنترل آن را بیاموزند.
نتیجه‌گیری کلی
در مجموع، یک دندان‌مصنوعی استاندارد که با قالب‌گیری دقیق و تنظیم مناسب در دهان بیمار قرار گرفته باشد، نباید به‌راحتی جابجا شود. بیماران نباید با یک پروتز لق کنار بیایند. در صورت مشاهده هر گونه حرکت یا لغزش، مراجعه به دندانپزشک ضروری است. راه‌حل‌های مؤثری مانند استفاده از چسب، ری‌لاینینگ یا در موارد شدید، ایمپلنت‌گذاری می‌تواند مشکل را به طور کامل برطرف کرده و راحتی و کارایی را به بیمار بازگرداند.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- سارا فیروزهدکترای حرفه ای دندانپزشک | تهران
-
-
