آیا دندان مصنوعی برای کودکان مناسب است؟
مناسب‌بودن دندان مصنوعی برای کودکان
استفاده از دندان مصنوعی (به‌ویژه پروتزهای پارشیال متحرک) در کودکانی که دندان‌های خود را زودهنگام از دست داده‌اند یا با نقایص مادرزادی دندانی متولد شده‌اند، یک مداخله درمانی حیاتی است که می‌تواند به حفظ عملکرد جویدن، تکامل صحیح گفتار، زیبایی ظاهری و مهم‌تر از همه، بهداشت روانی و اعتماد به نفس کودک کمک شایانی کند. این پروتزها نه تنها جای خالی دندان‌ها را پر می‌کنند، بلکه به عنوان یک ابزار درمانی پویا، از ساختارهای فک و صورت در حال رشد حمایت می‌کنند. با این حال، به دلیل رشد مداوم فک و صورت کودک، این پروتزها نیازمند تنظیم، بازبینی و گاهی تعویض مکرر هستند. بنابراین، موفقیت درمان به یک فرآیند تیمی وابسته است که با همکاری نزدیک، صبورانه و آگاهانه میان والدین، کودک و تیم دندانپزشکی متخصص اطفال برنامه‌ریزی و مدیریت می‌شود.
قیمت دندان مصنوعی در تهران (جدول هزینه)
موارد القایی و ضرورت استفاده
۱. نقایص مادرزادی دندانی
برخی کودکان با شرایطی متولد می‌شوند که منجر به عدم تشکیل تعدادی از دندان‌ها (هیپودنشیا) یا تمام دندان‌ها (آنودنشیا) می‌شود. بیماری دیس‌پلازی اکتودرمال (Ectodermal Dysplasia) شناخته‌شده‌ترین مثال است که در آن کودکان اغلب فاقد چندین دندان شیری و دائمی هستند و دندان‌های موجود نیز ممکن است شکلی مخروطی و غیرطبیعی داشته باشند. در این موارد، استفاده از پروتز از سنین پایین نه تنها برای زیبایی، بلکه برای تحریک رشد عمودی استخوان فک (استخوان آلوئولار) و جلوگیری از تحلیل آن ضروری است. بدون وجود دندان یا پروتز، فک‌ها رشد کافی نکرده و چهره کودک حالتی پیر و فرورفته به خود می‌گیرد.
۲. افتادن زودرس دندان‌های شیری
از دست دادن یک یا چند دندان شیری مدت‌ها قبل از زمان طبیعی رویش جایگزین دائمی آن، یکی از شایع‌ترین دلایل نیاز به پروتز است. این اتفاق معمولاً به دلیل پوسیدگی‌های گسترده و کنترل‌نشده که منجر به کشیدن دندان می‌شود، یا ترومای دندانی (آسیب ناشی از ضربه در حین بازی یا حوادث) رخ می‌دهد. از دست دادن زودهنگام دندان‌های شیری، به‌ویژه دندان‌های آسیاب، باعث حرکت دندان‌های مجاور به سمت فضای خالی و در نتیجه از دست رفتن فضای لازم برای رویش صحیح دندان دائمی زیرین می‌شود. این امر می‌تواند منجر به نهفتگی دندان دائمی یا رویش آن در مکانی نادرست و نیاز به درمان‌های پیچیده ارتودنسی در آینده شود.
۳. ناهنجاری‌های جدی در ریخت‌شناسی دندان
بیماری‌های ژنتیکی مانند آملوژنزیس ایمپرفکتا (Amelogenesis Imperfecta) که در آن مینای دندان به درستی تشکیل نمی‌شود و دنتینوژنزیس ایمپرفکتا (Dentinogenesis Imperfecta) که ساختار عاج را تحت تأثیر قرار می‌دهد، می‌توانند باعث تخریب سریع، تغییر رنگ شدید و سایش شدید دندان‌ها شوند. در این شرایط، ترمیم‌های مرسوم دندانپزشکی (مانند پر کردن یا روکش) به دلیل ساختار ضعیف دندان، دوام و موفقیت چندانی ندارند. در چنین مواردی، استفاده از پروتزهایی مانند اوردنچر می‌تواند ضمن پوشاندن و محافظت از دندان‌های باقی‌مانده، عملکرد و زیبایی را به کودک بازگرداند.
انواع پروتزهای مورد استفاده در کودکان
- پروتز پارشیال متحرک (Removable Partial Denture):
- این پروتز که از یک پایه آکریلیک همرنگ لثه و دندان‌های مصنوعی تشکیل شده، متداول‌ترین گزینه است. قابلیت تطبیق‌پذیری بالای آن با فک در حال رشد، بزرگترین مزیت آن است. با رشد کودک، می‌توان به سادگی با افزودن آکریل به پایه پروتز (ری‌لاین یا آستردادن)، آن را با تغییرات فک هماهنگ کرد. گیره‌های فلزی یا همرنگ دندان نیز برای افزایش ثبات آن به کار می‌روند.
- اوردنچر (Overdenture):
- این پروتز روی ریشه‌های دندان‌های طبیعی باقی‌مانده یا دندان‌هایی که به شدت کوتاه شده‌اند، قرار می‌گیرد. حفظ ریشه‌ها به حفظ استخوان آلوئولار کمک کرده و حس عمقی (Proprioception) را برای کودک حفظ می‌کند. این حس به مغز اجازه می‌دهد فشار جویدن را بهتر کنترل کند و حس طبیعی‌تری را برای کودک فراهم می‌آورد.
- پروتز ثابت محدود (Fixed Partial Denture):
- این گزینه که به آن بریج (Bridge) نیز گفته می‌شود، به دندان‌های مجاور فضای خالی چسبانده می‌شود و توسط کودک قابل برداشتن نیست. اگرچه ثبات بیشتری دارد، اما نیازمند تراش دندان‌های پایه است و در صورت عدم رعایت بهداشت، خطر پوسیدگی دندان‌های پایه را افزایش می‌دهد. معمولاً در سنین بالاتر (نوجوانی) و برای جایگزینی یک یا دو دندان از دست رفته استفاده می‌شود.
- ایمپلنت‌های دندانی:
- ایمپلنت به عنوان یک ریشه دندان مصنوعی از جنس تیتانیوم، بهترین راه‌حل بلندمدت است اما کاشت آن باید تا پایان رشد فک به تعویق بیفتد. قرار دادن ایمپلنت در فک در حال رشد باعث می‌شود که ایمپلنت در جای خود ثابت بماند، در حالی که استخوان و دندان‌های اطراف به رشد خود ادامه می‌دهند. این پدیده منجر به “فرورفتن” ایمپلنت نسبت به سطح دندان‌های مجاور و ایجاد مشکلات جدی زیبایی و عملکردی می‌شود. به همین دلیل سن مناسب برای دختران پس از ۱۳ سالگی و برای پسران پس از ۱۵ تا ۱۸ سالگی و پس از تأیید توقف رشد اسکلتی توصیه می‌شود.
راهنمایی‌های سنی و زمانی
- شروع استفاده از پروتز متحرک: در کودکان با قابلیت همکاری، می‌توان از سن ۳ تا ۴ سالگی درمان را آغاز کرد. موفقیت در این سن به بلوغ روانی کودک، حمایت والدین و استفاده از تکنیک‌های مدیریت رفتار توسط دندانپزشک بستگی دارد. شروع درمان پیش از ورود به مدرسه به کودک کمک می‌کند تا با اعتماد به نفس بیشتری وارد محیط اجتماعی جدید شود.
- تعداد تغییرات: در طول دوره دندانی مختلط (تقریباً از ۶ تا ۱۲ سالگی)، به دلیل رشد سریع فک‌ها و رویش دندان‌های دائمی، پروتز کودک ممکن است به حداقل سه مرتبه تعویض کامل یا چندین نوبت ری‌لاینینگ نیاز داشته باشد تا تطابق و کارایی خود را حفظ کند.
- تعویض به پروتز ثابت یا ایمپلنت: تصمیم برای انتقال به راه‌حل‌های دائمی پس از تکمیل رشد فکی، معمولاً بین ۱۳ تا ۱۸ سالگی، و با استفاده از ارزیابی‌های بالینی و رادیوگرافیک (مانند رادیوگرافی مچ دست برای تعیین سن استخوانی) گرفته می‌شود.
مزایای استفاده از دندان مصنوعی در کودکان
- حفظ عملکرد جویدن و گفتار: توانایی جویدن صحیح غذا برای دریافت مواد مغذی و هضم مناسب ضروری است. همچنین، نبود دندان‌های قدامی (جلویی) می‌تواند تلفظ برخی حروف مانند “س”، “ش”، “ف” و “ت” را مختل کند. پروتز این عملکردها را بازیابی می‌کند.
- حفظ فضای مناسب برای دندان‌های دائمی: پروتز به عنوان یک “فضانگهدار” عمل کرده و مانع از حرکت دندان‌های دیگر به سمت فضای خالی می‌شود، که این امر شانس رویش منظم دندان‌های دائمی را به شدت افزایش می‌دهد.
- تأثیر روانی و زیبایی: این مهم‌ترین مزیت برای بسیاری از کودکان است. داشتن لبخندی زیبا، اعتماد به نفس کودک را در حساس‌ترین سال‌های شکل‌گیری شخصیت افزایش می‌دهد، از او در برابر تمسخر همسالان محافظت کرده و به او اجازه می‌دهد بدون خجالت در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کند.
معایب و نکات احتیاطی
- نیاز به تنظیم مکرر: این یک بخش طبیعی از فرآیند درمان است. والدین باید آگاه باشند که مراجعات منظم به دندانپزشک برای اطمینان از تطابق پروتز با فک در حال رشد کودک، ضروری است.
- مسائل رعایت بهداشت: پروتز باید هر شب از دهان خارج شده و با یک مسواک نرم و مواد شوینده ملایم (نه خمیردندان، زیرا باعث خراشیدگی آن می‌شود) تمیز شود. عدم رعایت بهداشت می‌تواند منجر به تجمع پلاک، بوی بد دهان و عفونت‌های قارچی مانند “استوماتیت ناشی از پروتز” (التهاب و قرمزی کام) شود.
- همکاری کودک (Compliance): پذیرش یک جسم خارجی در دهان ممکن است در ابتدا برای کودک دشوار باشد. استفاده از تکنیک‌های تقویت مثبت (مانند جایزه دادن)، مشارکت دادن کودک در انتخاب رنگ دندان‌ها و توضیح فرآیند به زبان ساده می‌تواند به افزایش همکاری او کمک کند.
- احتمال آسیب در فعالیت‌های سنگین: پروتزهای آکریلیکی ممکن است در اثر ضربه در حین ورزش یا افتادن بشکنند. توصیه می‌شود کودکان در حین انجام ورزش‌های تماسی، پروتز را از دهان خارج کرده و از محافظ‌های دهانی ورزشی (Mouthguard) استفاده کنند.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
