آیا جراحی سرکلاژ دردناک است؟
راهنمای کامل سرکلاژ (بخیه دهانه رحم): از دلایل و انواع تا مراقبت‌های پس از عمل
شنیدن عبارت نارسایی دهانه رحم (سرویکس) در دوران بارداری می‌تواند نگران‌کننده باشد. این تشخیص به این معناست که دهانه رحم شما ممکن است توانایی بسته ماندن تا پایان دوره بارداری را نداشته باشد و این موضوع، خطر سقط جنین در سه ماهه دوم یا زایمان بسیار زودرس را افزایش می‌دهد. خوشبختانه، علم پزشکی راهکاری مؤثر برای این چالش ارائه می‌دهد: سرکلاژ (Cerclage) یا بخیه دهانه رحم.
سرکلاژ یک روش جراحی پیشگیرانه است که در آن، پزشک با استفاده از یک بخیه محکم، دهانه رحم را می‌بندد تا به آن استحکام بیشتری ببخشد و از باز شدن پیش از موعد آن جلوگیری کند. این اقدام ساده اما حیاتی، شانس رسیدن بارداری به یک دوره کامل و سالم را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان کاندیدای این عمل هستید، طبیعی است که سوالات و نگرانی‌های زیادی داشته باشید. این مقاله جامع به عنوان یک راهنمای کامل، شما را با تمام جنبه‌های سرکلاژ، از دلایل انجام آن گرفته تا مراقبت‌های پس از عمل و پاسخ به سوالات رایج، آشنا می‌کند.
هزینه جراحی سرکلاژ در تهران (تعرفه های دولتی و خصوصی)
سلب مسئولیت مهم توجه: اطلاعات این مقاله صرفاً جنبه آموزشی دارد و هرگز جایگزین مشاوره، تشخیص یا درمان توسط پزشک متخصص نیست. شرایط هر فرد منحصربه‌فرد است و تصمیم‌گیری در مورد نیاز به سرکلاژ و نوع آن باید توسط پزشک متخصص زنان و زایمان و بر اساس ارزیابی کامل پزشکی شما انجام شود. برای دریافت راهنمایی‌های درمانی، حتماً با پزشک یا مامای خود مشورت کنید.
سرکلاژ چیست و چرا انجام می‌شود؟
برای درک اهمیت سرکلاژ، ابتدا باید با عملکرد دهانه رحم (سرویکس) و مشکلی به نام نارسایی دهانه رحم آشنا شویم.
آشنایی با نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency): علت اصلی نیاز به سرکلاژ
دهانه رحم یا سرویکس، بخش پایینی و باریک رحم است که به واژن متصل می‌شود. در طول یک بارداری طبیعی، سرویکس کاملاً سفت و بسته باقی می‌ماند و مانند یک دروازه محکم، از جنین در حال رشد محافظت می‌کند. با نزدیک شدن به زمان زایمان، سرویکس به تدریج نرم، کوتاه و باز (متسع) می‌شود تا به نوزاد اجازه خروج دهد.
نارسایی دهانه رحم یا ضعف سرویکس، وضعیتی است که در آن دهانه رحم خیلی زودتر از موعد، معمولاً در سه ماهه دوم بارداری (بین هفته‌های ۱۶ تا ۲۴)، بدون وجود انقباضات رحمی یا درد، شروع به نرم و باز شدن می‌کند. این اتساع بدون درد می‌تواند منجر به پارگی کیسه آب و در نهایت، از دست رفتن بارداری یا یک زایمان بسیار زودرس شود. علت دقیق این وضعیت همیشه مشخص نیست، اما عواملی مانند آسیب قبلی به دهانه رحم (در حین زایمان یا جراحی)، ناهنجاری‌های رحمی یا قرار گرفتن در معرض برخی داروها می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند.
چه کسانی کاندیدای مناسبی برای سرکلاژ هستند؟
تصمیم برای انجام سرکلاژ بر اساس سوابق پزشکی بیمار و نتایج معاینات و سونوگرافی‌ها گرفته می‌شود. به طور کلی، سرکلاژ برای سه گروه از زنان باردار توصیه می‌شود:
- سرکلاژ پیشگیرانه (History-Indicated): برای زنانی که سابقه یک یا چند مورد از دست دادن بارداری در سه ماهه دوم به دلیل نارسایی سرویکس داشته‌اند. این نوع سرکلاژ معمولاً بین هفته‌های ۱۲ تا ۱۴ بارداری انجام می‌شود تا از بروز مشکل مشابه جلوگیری کند.
- سرکلاژ درمانی بر اساس سونوگرافی (Ultrasound-Indicated): برای زنانی که سابقه زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۴) داشته‌اند و در سونوگرافی واژینال فعلی، طول دهانه رحم آن‌ها قبل از هفته ۲۴ بارداری، کوتاه (معمولاً کمتر از ۲۵ میلی‌متر) تشخیص داده شده است.
- سرکلاژ اورژانسی یا نجات (Physical Exam-Indicated): برای زنانی که در معاینه فیزیکی در سه ماهه دوم، پزشک متوجه باز شدن دهانه رحم آن‌ها می‌شود. این نوع سرکلاژ به عنوان یک اقدام فوری برای نجات بارداری انجام می‌شود، اما با خطرات بیشتری همراه است.
انواع روش‌های جراحی سرکلاژ
بسته به شرایط بیمار، سابقه پزشکی و ترجیح جراح، سرکلاژ به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. رایج‌ترین انواع آن عبارتند از:
سرکلاژ مک‌دونالد (McDonald Cerclage): رایج‌ترین روش
این روش که بیشترین کاربرد را دارد، از طریق واژن انجام می‌شود. جراح با استفاده از یک نخ بخیه غیرقابل جذب، یک بخیه کیسه‌ای شکل (شبیه به بندی که دهانه یک کیسه را جمع می‌کند) در اطراف قسمت خارجی دهانه رحم می‌زند و آن را محکم می‌کند. این روش نسبتاً ساده است و معمولاً تحت بی‌حسی اسپاینال (از کمر) انجام می‌شود.
سرکلاژ شیرودکار (Shirodkar Cerclage): روشی پیچیده‌تر
این روش نیز از طریق واژن انجام می‌شود، اما بخیه در سطحی بالاتر و نزدیک‌تر به رحم قرار می‌گیرد. جراح برشی کوچک در مخاط واژن ایجاد می‌کند تا بتواند بخیه را زیر سطح مخاط و در اطراف دهانه رحم قرار دهد. این روش ممکن است استحکام بیشتری ایجاد کند اما کمی پیچیده‌تر است و برداشتن بخیه آن نیز ممکن است نیاز به جراحی مجدد داشته باشد.
سرکلاژ شکمی (Abdominal Cerclage): یک راه حل تهاجمی
این روش کمتر رایج است و تنها در موارد خاصی به کار می‌رود؛ مثلاً زمانی که دهانه رحم بسیار کوتاه، آسیب‌دیده یا بدشکل است و انجام سرکلاژ واژینال ممکن نیست، یا زمانی که سرکلاژ واژینال در بارداری قبلی ناموفق بوده است. در این روش، جراح از طریق یک برش روی شکم (شبیه به سزارین) یا با استفاده از لاپاراسکوپی، یک نوار را در قسمت بسیار بالایی دهانه رحم، یعنی محل اتصال آن به رحم، قرار می‌دهد. این بخیه دائمی است و برداشته نمی‌شود، بنابراین زایمان همیشه باید به روش سزارین انجام شود.
| ویژگی | سرکلاژ مک‌دونالد | سرکلاژ شیرودکار | سرکلاژ شکمی |
|---|---|---|---|
| نوع جراحی | واژینال | واژینال | شکمی (لاپاراسکوپی یا باز) |
| تکنیک | بخیه کیسه‌ای (Purse-string) در خارج سرویکس | بخیه در سطح بالاتر، زیر مخاط سرویکس | نوار در اطراف محل اتصال رحم و سرویکس |
| بیهوشی | اسپاینال یا عمومی | اسپاینال یا عمومی | عمومی |
| برداشتن بخیه | در مطب (هفته ۳۶-۳۷)، بدون بی‌حسی | ممکن است نیاز به جراحی و بی‌حسی داشته باشد | برداشته نمی‌شود |
| روش زایمان | طبیعی یا سزارین | طبیعی یا سزارین | همیشه سزارین |
آیا جراحی سرکلاژ دردناک است؟
این یکی از اصلی‌ترین و رایج‌ترین سوالات بیمارانی است که کاندیدای سرکلاژ هستند. پاسخ کوتاه و اطمینان‌بخش این است: خیر، شما در حین عمل جراحی سرکلاژ هیچ دردی را احساس نخواهید کرد. اما تجربه درد پس از عمل متفاوت است که در ادامه به تفصیل توضیح داده می‌شود.
کنترل درد در حین عمل: نقش بی‌حسی و بیهوشی
جراحی سرکلاژ هرگز بدون بی‌حسی یا بیهوشی انجام نمی‌شود. پزشک شما یکی از دو روش زیر را انتخاب خواهد کرد:
- بی‌حسی منطقه‌ای (اسپاینال یا اپیدورال): این رایج‌ترین روش برای سرکلاژهای واژینال است. در این روش، داروی بی‌حسی به فضای اطراف نخاع در ناحیه کمر تزریق می‌شود که باعث بی‌حس شدن کامل پایین‌تنه می‌گردد. شما در طول عمل کاملاً بیدار و هوشیار هستید، اما هیچ‌گونه درد، فشار یا حسی را در ناحیه جراحی تجربه نمی‌کنید. ممکن است هنگام تزریق اولیه، احساس سوزش خفیف و کوتاهی داشته باشید، اما پس از آن، عمل کاملاً بدون درد خواهد بود.
- بیهوشی عمومی: در موارد خاص، مانند سرکلاژ شکمی یا در صورتی که بیمار بی‌حسی منطقه‌ای را نتواند تحمل کند، از بیهوشی عمومی استفاده می‌شود. در این حالت، شما در طول عمل کاملاً به خواب می‌روید و هیچ خاطره یا دردی از جراحی نخواهید داشت.
تجربه درد و ناراحتی پس از عمل
پس از برطرف شدن اثر داروی بی‌حسی، طبیعی است که مقداری ناراحتی را تجربه کنید. این ناراحتی معمولاً خفیف تا متوسط است و به خوبی قابل کنترل است. علائم شایع پس از عمل عبارتند از:
- گرفتگی و کرامپ‌های خفیف: شایع‌ترین عارضه، احساس گرفتگی در ناحیه زیر شکم است که بسیار شبیه به دردهای خفیف دوران قاعدگی توصیف می‌شود. این گرفتگی‌ها معمولاً طی یک تا دو روز به اوج خود می‌رسند و سپس به تدریج کاهش می‌یابند.
- لکه‌بینی: مشاهده مقداری لکه‌بینی یا ترشحات خونی به رنگ صورتی یا قهوه‌ای برای چند روز تا یک هفته پس از عمل کاملاً طبیعی است.
- درد خفیف در ناحیه کمر: به خصوص اگر بی‌حسی اسپاینال دریافت کرده باشید، ممکن است کمی درد در ناحیه کمر احساس کنید.
- سوزش ادرار: برخی بیماران در روز اول پس از عمل، ممکن است کمی سوزش هنگام ادرار را تجربه کنند.
راهکارهای مدیریت درد پس از سرکلاژ
مهم: قبل از مصرف هرگونه دارو یا اقدام درمانی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
پزشک شما بهترین راهکارها را برای مدیریت درد و ناراحتی پس از عمل ارائه خواهد داد. این راهکارها معمولاً شامل موارد زیر است:
- داروهای مسکن: معمولاً مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن (Acetaminophen) برای کنترل درد کافی هستند. از مصرف داروهایی مانند ایبوپروفن یا آسپرین بدون تجویز پزشک خودداری کنید.
- استراحت: استراحت کافی در روزهای اول پس از عمل، نقش کلیدی در کاهش درد و بهبودی سریع‌تر دارد.
- نوشیدن مایعات: هیدراته نگه داشتن بدن به کاهش گرفتگی‌ها و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
مراقبت‌های بعد از سرکلاژ: دوره نقاهت و بایدها و نبایدها
پیروی دقیق از دستورالعمل‌های پزشک پس از عمل سرکلاژ برای موفقیت این روش و حفظ سلامت بارداری ضروری است.
دوره نقاهت اولیه (۲۴ تا ۴۸ ساعت اول)
معمولاً پس از عمل برای چند ساعت تا یک روز در بیمارستان تحت نظر خواهید بود تا پزشک از عدم وجود انقباضات رحمی یا علائم زایمان زودرس اطمینان حاصل کند. ممکن است داروهایی برای شل کردن عضلات رحم (توکولیتیک) و آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری از عفونت برای شما تجویز شود.
توصیه‌های کلیدی برای هفته‌های آینده
- استراحت: سطح استراحت توصیه‌شده برای هر فرد متفاوت است. برخی پزشکان فقط استراحت لگنی (پرهیز از رابطه جنسی، استفاده از تامپون و دوش واژینال) را توصیه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است استراحت بیشتر و کاهش فعالیت‌های روزمره را لازم بدانند. استراحت مطلق (خوابیدن در تمام طول روز) به ندرت توصیه می‌شود، مگر در موارد پرخطر.
- فعالیت بدنی: از انجام فعالیت‌های سنگین، ورزش‌های شدید، بلند کردن اجسام سنگین و ایستادن‌های طولانی‌مدت خودداری کنید.
- رابطه جنسی: معمولاً توصیه می‌شود تا حداقل یک هفته قبل از ویزیت بعدی و تا زمان تأیید پزشک، از رابطه جنسی پرهیز کنید.
- بهداشت: برای جلوگیری از عفونت، بهداشت ناحیه تناسلی را به خوبی رعایت کنید.
علائم هشداردهنده: چه زمانی باید فوراً با پزشک تماس گرفت؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید:
- انقباضات منظم و دردناک شکمی یا کمردرد که با استراحت بهتر نمی‌شود.
- خروج مایع از واژن (که می‌تواند نشانه پارگی کیسه آب باشد).
- خونریزی واژینال شدید (بیشتر از لکه‌بینی).
- تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد یا لرز.
- ترشحات واژینال بدبو.
خطرات، عوارض و میزان موفقیت سرکلاژ
مانند هر روش جراحی دیگری، سرکلاژ نیز با خطراتی همراه است، هرچند این خطرات نادر هستند.
عوارض احتمالی جراحی سرکلاژ
- پارگی زودرس کیسه آب (PPROM)
- عفونت داخل رحمی (کوریوآمنیونیت)
- تحریک انقباضات رحمی و زایمان زودرس
- خونریزی
- آسیب به دهانه رحم یا مثانه
- تنگی دهانه رحم (Cervical Stenosis)
پزشک شما قبل از عمل، تمام این خطرات را با شما در میان خواهد گذاشت. مهم است بدانید که در بسیاری از موارد، فواید سرکلاژ در جلوگیری از سقط جنین، بسیار بیشتر از خطرات احتمالی آن است.
میزان موفقیت سرکلاژ چقدر است؟
خبر خوب این است که سرکلاژ یک روش بسیار مؤثر است. بر اساس گزارش‌های کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا (ACOG) و مراکز معتبری مانند Mayo Clinic، در زنانی که به درستی برای این عمل انتخاب شده‌اند، سرکلاژ شانس به سرانجام رساندن بارداری تا حداقل هفته ۳۷ (ترم) را به ۸۰ تا ۹۰ درصد افزایش می‌دهد.
زمان برداشتن بخیه سرکلاژ
بخیه سرکلاژ دائمی نیست (به جز در نوع شکمی). با رسیدن بارداری به یک دوره امن، زمان برداشتن آن فرا می‌رسد.
- زمان‌بندی: بخیه معمولاً بین هفته‌های ۳۶ تا ۳۷ بارداری برداشته می‌شود تا بدن برای زایمان طبیعی آماده شود. اگر علائم زایمان زودرس قبل از این زمان شروع شود، بخیه فوراً برداشته خواهد شد.
- فرایند: برداشتن بخیه سرکلاژ مک‌دونالد یک فرایند بسیار ساده و سریع است که معمولاً در مطب پزشک و بدون نیاز به بی‌حسی انجام می‌شود. پزشک با استفاده از اسپکولوم (وسیله معاینه واژینال)، گره بخیه را پیدا کرده و آن را قطع می‌کند.
- تجربه بیمار: ممکن است در حین برداشتن بخیه، یک احساس فشار یا ناراحتی خفیف و کوتاه را تجربه کنید، اما این فرایند دردناک نیست.
پرسش‌های متداول درباره سرکلاژ (FAQ)
۱. آیا بعد از سرکلاژ نیاز به استراحت مطلق است؟ خیر، استراحت مطلق به ندرت توصیه می‌شود زیرا می‌تواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. سطح استراحت مورد نیاز توسط پزشک و بر اساس شرایط شما تعیین می‌شود و معمولاً شامل محدود کردن فعالیت‌های سنگین و پرهیز از رابطه جنسی است.
۲. آیا سرکلاژ تضمین می‌کند که زایمان زودرس نخواهم داشت؟ خیر، سرکلاژ یک تضمین ۱۰۰ درصدی نیست، اما شانس زایمان در موعد مقرر را به شدت افزایش می‌دهد. همچنان لازم است که مراقب علائم زایمان زودرس باشید و تحت نظر پزشک بمانید.
۳. آیا در بارداری‌های بعدی هم به سرکلاژ نیاز خواهم داشت؟ به احتمال زیاد بله. اگر یک بار به دلیل نارسایی دهانه رحم نیاز به سرکلاژ داشته‌اید، معمولاً در بارداری‌های بعدی نیز انجام سرکلاژ پیشگیرانه توصیه می‌شود.
۴. تفاوت سرکلاژ اورژانسی (نجات) با سرکلاژ پیشگیرانه (الکتیو) چیست؟ سرکلاژ پیشگیرانه در اوایل سه ماهه دوم و قبل از بروز هرگونه تغییر در دهانه رحم انجام می‌شود و میزان موفقیت بالاتری دارد. سرکلاژ اورژانسی زمانی انجام می‌شود که دهانه رحم عملاً شروع به باز شدن کرده است؛ این روش با خطرات بیشتری همراه است اما می‌تواند شانس نجات بارداری را فراهم کند.
۵. بعد از برداشتن بخیه سرکلاژ، زایمان کی اتفاق می‌افتد؟ این موضوع قابل پیش‌بینی نیست. برخی از زنان ظرف چند ساعت یا چند روز پس از برداشتن بخیه وارد فاز زایمان می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است تا چند هفته بعد و رسیدن به تاریخ اصلی زایمان، هیچ علائمی نداشته باشند.
راهکارهای نهایی برای مدیریت بارداری با سرکلاژ
سرکلاژ یک مداخله پزشکی قدرتمند و امیدوارکننده برای زنانی است که با چالش نارسایی دهانه رحم روبرو هستند. این روش با تقویت ساختار سرویکس، به شما کمک می‌کند تا با آرامش بیشتری این دوره حساس را سپری کنید. به یاد داشته باشید که موفقیت این روش تنها به مهارت جراح بستگی ندارد، بلکه به همکاری و پایبندی شما به توصیه‌های پزشکی نیز وابسته است.
مهم‌ترین نکات را به خاطر بسپارید: به دستورات پزشک خود در مورد استراحت و فعالیت عمل کنید، علائم هشداردهنده را بشناسید و در صورت مشاهده آن‌ها درنگ نکنید، و در تمام ویزیت‌های برنامه‌ریزی‌شده خود شرکت کنید.
سرکلاژ یک مداخله پزشکی حیاتی برای محافظت از بارداری شماست. برای اطمینان از بهترین نتیجه، ارتباط نزدیک و صادقانه با تیم پزشکی خود را حفظ کرده و برای ارزیابی دقیق شرایط، با پزشک متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.
برای مطالعه بیشتر (منابع معتبر)
- Mayo Clinic – Incompetent Cervix
- American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) – FAQ on Preterm Labor
- Healthline – Cervical Cerclage
- NIH National Library of Medicine (PubMed) – Efficacy of Cerclage
- World Health Organization (WHO) – Preterm Birth
لیست پزشکان مرتبط:
سکینه موید محسنیمتخصص زنان و زایمان | تهران- طاهره لبافمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فرزانه چوبسازمتخصص زنان و زایمان | تهران
- حسین آصف جاهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فریبا خطیرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- آزاده اکبری سنهمتخصص زنان و زایمان | تهران
- فاطمه امیدی فرمتخصص زنان و زایمان | تهران
- سمانه کاشیجراح و متخصص زنان زایمان نازایی فلوشیپ ناباروری IVF | تهران
- آزاده افضل زادهمتخصص زنان و زایمان، فلوشیپ لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی و اندومتریوز | تهران
- سپیده محمدیمتخصص زنان و زایمان نازایی کولپوسکوپی | تهران
