خواص شیاف استامینوفن

خواص و کاربردهای شیاف استامینوفن در درمان درد و تب

استامینوفن یکی از پرمصرف‌ترین داروهای مسکن و تب‌بر است که در اشکال مختلف دارویی از جمله شیاف عرضه می‌شود. شیاف استامینوفن بویژه در مواردی که مصرف خوراکی دارو با مشکل مواجه است، گزینه‌ای مناسب برای تسکین درد و کاهش تب محسوب می‌شود. این دارو با مکانیسم مهار درد و کاهش تب، در طیف وسیعی از بیماری‌ها کاربرد دارد و به دلیل جذب سریع از طریق مخاط مقعد، اثربخشی مناسبی در شرایط اضطراری و زمانی که بیمار قادر به بلعیدن نیست، فراهم می‌کند.

معرفی شیاف استامینوفن

شیاف استامینوفن که با نام علمی پاراستامول نیز شناخته می‌شود، دارویی رایج و بدون نسخه است که در دسته مسکن‌های غیر مخدر قرار می‌گیرد. این دارو در دوزهای مختلف 75، 125 و 325 میلی‌گرمی در پوشش آلومینیومی عرضه می‌شود. شیاف شکلی از دارو است که از طریق مقعد وارد بدن می‌شود و به دلیل گردش خون بالای این ناحیه، پس از ذوب شدن در اثر گرمای بدن، به سرعت جذب می‌گردد.

استامینوفن یکی از ایمن‌ترین و پرکاربردترین داروهای ضد درد و تب در جهان محسوب می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که استامینوفن در حدود 85% موارد برای کاهش تب و دردهای خفیف تا متوسط مؤثر است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مصرف استامینوفن را با رعایت دوز توصیه شده، برای کودکان، بزرگسالان و سالمندان ایمن می‌دانند.

مکانیسم اثر شیاف استامینوفن

مکانیسم اثر استامینوفن به طور کامل شناخته شده نیست، اما به عنوان مهارکننده ضعیف، برگشت‌پذیر و غیراختصاصی آنزیم سیکلواکسیژناز عمل می‌کند. این دارو از طریق مهار ساخت پروستاگلاندین‌ها در مغز، که مسئول ایجاد احساس درد و افزایش دمای بدن هستند، اثر ضد درد و تب خود را اعمال می‌کند.

استامینوفن احتمالاً با اثر بر روی مرکز تنظیم حرارت در هیپوتالاموس، باعث گشادی عروق محیطی و در نتیجه افزایش جریان خون پوستی، تعریق و کاهش دمای بدن می‌شود. برخلاف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، استامینوفن تأثیر ضدالتهابی قابل توجهی ندارد و عمدتاً برای تسکین درد و کاهش تب کاربرد دارد.

موارد مصرف شیاف استامینوفن

شیاف استامینوفن در طیف وسیعی از شرایط بالینی برای تسکین درد و کاهش تب استفاده می‌شود. مهمترین موارد مصرف این دارو عبارتند از:

درمان دردهای خفیف تا متوسط

• سردرد، به ویژه میگرن در شرایطی که بیمار استفراغ دارد
• دردهای عضلانی و مفصلی
• درد ناحیه پشت و کمردرد
• درد التهاب مفاصل
• دندان درد
• کرامپ‌های قاعدگی در زنان
• گوش درد
• دردهای پس از جراحی‌های کوچک و جراحی لوزه

درمان تب

• کاهش تب ناشی از سرماخوردگی و آنفلوانزا
• تب ناشی از عفونت‌های باکتریایی و ویروسی
• تب و درد به دنبال واکسیناسیون

موارد ویژه استفاده از شیاف استامینوفن

شیاف استامینوفن در شرایط خاصی ترجیح داده می‌شود، از جمله:

• زمانی که بیمار قادر به مصرف فرم خوراکی دارو نیست
• در صورت استفراغ مداوم که مصرف شکل خوراکی دارو مشکل یا غیرممکن باشد
• هنگامی که تب به داروی خوراکی پاسخ نمی‌دهد
• در مواردی که کودک از مصرف شربت امتناع می‌کند
• برای کاهش درد در کودکان بیمار یا بیهوش

نحوه مصرف و دوزاژ شیاف استامینوفن

روش استفاده از شیاف استامینوفن

استفاده صحیح از شیاف استامینوفن مراحل زیر را شامل می‌شود:

1. پوشش شیاف را بردارید.
2. نوک شیاف را در آب بزنید تا لغزنده شود.
3. به پهلوی چپ دراز بکشید و زانوی راست را به سمت قفسه سینه ببرید (اگر چپ دست هستید، به پهلوی راست دراز بکشید و زانوی چپ را حرکت دهید).
4. با انگشت، شیاف را در بزرگسالان به اندازه دو و نیم سانتیمتر و در کودکان به اندازه 1.25 تا 2.5 سانتیمتر در مقعد قرار دهید و چند لحظه صبر کنید.
5. بعد از 15 دقیقه از جای خود برخیزید، دستان خود را بشویید و فعالیت معمول خود را شروع کنید.

دوزاژ توصیه شده

میزان مصرف شیاف استامینوفن بر اساس سن و وزن بیمار متفاوت است:

دوزاژ برای کودکان:

• کودکان زیر 3 سال: 10 تا 15 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، حداکثر تا 60 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز
• 3 تا 6 سال: 120 میلی‌گرم هر 4 تا 6 ساعت، حداکثر 5 دوز در 24 ساعت
• 6 تا 12 سال: 325 میلی‌گرم هر 4 تا 6 ساعت، حداکثر 5 دوز در 24 ساعت

دوزاژ برای بزرگسالان:

• 650 میلی‌گرم هر 4 تا 6 ساعت، با حداکثر دوز 4 گرم در روز

استفاده در گروه‌های خاص

استفاده در کودکان و نوزادان

شیاف استامینوفن 125 میلی‌گرمی معمولاً برای کودکان خردسال استفاده می‌شود، به ویژه در شرایطی که تب با روش‌های طبیعی مانند حمام ولرم یا گذاشتن دستمال خیس روی پیشانی برطرف نشده باشد. اثر شیاف معمولاً پس از مدت کوتاهی (حدود 30-20 دقیقه) آغاز می‌شود و می‌تواند برای کاهش تب‌های بالای 38.9 درجه سانتیگراد مؤثر باشد.

استفاده در دوران بارداری و شیردهی

استامینوفن در دوزهای معمولی داروی نسبتاً ایمنی در دوران بارداری محسوب می‌شود و پرمصرف‌ترین مسکن در این دوران است. با این حال، توصیه می‌شود با احتیاط مصرف شود و مقدار و مدت زمان درمان کاملاً تحت نظر پزشک باشد.

در دوران شیردهی، مقادیر کمی از استامینوفن در شیر مادر ترشح می‌شود، اما اثرات نامطلوبی بر مادران شیرده گزارش نشده است. بنابراین، استفاده از آن در زنان شیرده بلامانع است.

موارد منع مصرف و احتیاطات

موارد منع مصرف

شیاف استامینوفن در موارد زیر نباید مصرف شود:

• حساسیت به استامینوفن یا هر یک از اجزای تشکیل‌دهنده محصول
• نارسایی شدید کبدی یا بیماری شدید کبدی

موارد احتیاط

استامینوفن در شرایط زیر باید با احتیاط مصرف شود:

• نارسایی کبدی یا بیماری فعال کبدی
• نارسایی کلیوی (کلیرانس کراتینین کمتر از 30 میلی‌لیتر در دقیقه)
• الکلیسم مزمن
• سوء تغذیه مزمن (سطح پایین گلوتاتیون کبدی)
• کاهش حجم خون (به دلیل کم‌آبی یا خونریزی)

تداخلات دارویی

شیاف استامینوفن ممکن است با داروهای زیر تداخل داشته باشد:

• الکل
• فنوباربیتال
• کاربامازپین
• بوسولفان
• وارفارین
• لاموتریژین
• پریلوکائین
• کلستیرامین

در صورت مصرف همزمان داروهای دیگری که حاوی استامینوفن هستند، احتمال مسمومیت دارویی ناشی از مصرف دوز بیش از حد وجود دارد. به دلیل امکان آسیب و یا مسمومیت کبدی شدید، مصرف بیش از مقدار مجاز در هر روز (حداکثر 4 گرم) توصیه نمی‌شود.

عوارض جانبی شیاف استامینوفن

استامینوفن در دوزهای معمولی نسبتاً ایمن است، اما مانند سایر داروها می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند:

عوارض نادر

• بی‌قراری
• افت فشار خون
• افزایش سطح ترانس‌آمینازهای کبدی
• سبکی سر

عوارض بسیار نادر

• واکنش‌های حساسیتی شامل تورم صورت، دهان و گلو
• تنگی نفس
• راش پوستی، کهیر و خارش
• اریتم یا قرمزی
• گُرگرفتگی و تاکی‌کاردی
• لوکوپنی
• سندرم استیون جانسون
• نارسایی کبدی (در موارد مصرف بیش از حد)

در صورت بروز علائم آلرژی یا حساسیت، باید فوراً مصرف دارو را قطع کرد. علایم کبدی معمولاً پس از دو روز از تجویز دوز بالای دارو مشاهده می‌شوند و در صورت مسمومیت با استامینوفن، درمان با پادزهر باید در اسرع وقت انجام شود.

نگهداری و شرایط خاص

شیاف استامینوفن باید در دمای کمتر از 30 درجه سانتیگراد نگهداری شود و از نور و رطوبت محافظت گردد. شیاف استامینوفن معمولاً در لفاف پلی‌اتیلنی سفید رنگ 5 عددی، در هر جعبه به تعداد دو نوار 5 عددی به بازار عرضه می‌گردد.

نتیجه‌گیری

شیاف استامینوفن داروی مؤثری برای تسکین درد و کاهش تب است که در شرایط خاصی مانند ناتوانی در بلع، استفراغ مداوم، یا امتناع کودک از مصرف شکل خوراکی دارو، کاربرد ویژه‌ای دارد. مکانیسم اثر آن عمدتاً از طریق مهار تولید پروستاگلاندین‌ها در هیپوتالاموس صورت می‌گیرد. با رعایت دوز توصیه شده و احتیاطات لازم، شیاف استامینوفن داروی نسبتاً ایمنی برای استفاده در گروه‌های سنی مختلف، از جمله کودکان، بزرگسالان و زنان باردار و شیرده محسوب می‌شود. با این حال، باید به موارد منع مصرف، احتیاطات و تداخلات دارویی توجه داشت و در صورت بروز عوارض جانبی جدی، مصرف دارو را قطع کرد و به پزشک مراجعه نمود.