خواص ترنجبین برای نوزاد
خواص ترنجبین برای نوزاد: بین طب سنتی و پزشکی مدرن
ترنجبین، یکی از گیاهان دارویی شناخته شده در طب سنتی ایرانی، از دیرباز برای درمان بیماری‌های مختلفی از جمله زردی نوزادان مورد استفاده قرار گرفته است. این ماده طبیعی که از شیرابه گیاه خارشتر به دست می‌آید، همواره مورد توجه خانواده‌ها برای درمان مشکلات نوزادان بوده است. در این گزارش، به بررسی جامع خواص ترنجبین برای نوزادان، مزایا و مضرات احتمالی آن، و همچنین دیدگاه‌های علمی و پزشکی درباره استفاده از این ماده برای نوزادان خواهیم پرداخت.
ترنجبین چیست؟
ترنجبین یا ترانگبین ماده‌ای شیرین و سفیدرنگ است که از شیرابه‌های برگ و ساقه‌های گیاه خارشتر (Alhagi maurorum) تولید می‌شود. این گیاه در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی ایران، عربستان، شمال آفریقا و آسیای مرکزی می‌روید. طبق تحقیقات انجام شده، شیرابه‌های قندی ترنجبین در نتیجه عمل حشره‌ای به نام Poophilus nebulosus Leth (از خانواده Aphrophoridae) به طور طبیعی و با ایجاد شکاف به خارج تراوش می‌کند.
ترکیبات شیمیایی ترنجبین
ترنجبین دارای ترکیبات مختلفی مانند ساکارز، فروکتوز، گلوکز، پلی‌ساکاریدها، موسیلاژ، تانن‌ها و فلاونوئیدها است. این ترکیبات مسئول اثرات درمانی ترنجبین هستند. از نظر طب سنتی ایرانی، طبع ترنجبین گرم و تر است که می‌تواند برای افرادی که مزاج سرد و خشک دارند بسیار مؤثر باشد.
خواص ادعا شده ترنجبین برای نوزادان
درمان زردی نوزادان
یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین استفاده‌های ترنجبین برای نوزادان، درمان زردی است. در طب سنتی ایرانی، اعتقاد بر این است که ترنجبین به دلیل خاصیت ملین و مسهل بودن می‌تواند به دفع بیلی‌روبین از بدن نوزاد کمک کند و از این طریق زردی را کاهش دهد. برخی تحقیقات نیز نشان داده‌اند که استفاده از ترنجبین سطح بیلی‌روبین را در نوزادان مبتلا به هیپربیلی‌روبینمی کاهش می‌دهد.
پاکسازی دستگاه گوارش
ترنجبین به دلیل خاصیت ملین و مسهل، به پاکسازی دستگاه گوارش نوزاد از خونابه‌ها و ترشحات عفونی که از زمان جنینی در بدن نوزاد تجمع یافته کمک می‌کند. این ویژگی می‌تواند به تخلیه رسوبات و مواد زائدی که در هنگام تولد وجود داشتند کمک کند.
تسکین کولیک و دلپیچه
یکی دیگر از خواص ترنجبین، تسکین سرفه و تب در نوزادان است. این خاصیت در افراد بزرگسال نیز موثر است و تنها باید دوز بیشتری از این ماده را مصرف کنند. همچنین، ترنجبین می‌تواند به رفع مشکل دلپیچه در نوزاد کمک کند. نوزادان و کودکان ممکن است به دلیل طبع غذایی و ضعف دستگاه گوارش، دچار دلپیچه شوند که ترنجبین می‌تواند این مشکل را برطرف کند.
افزایش اشتها و بهبود خواب
برخی منابع ادعا می‌کنند که ترنجبین میل نوزاد به شیر مادر را بیشتر کرده و اشتهای او را افزایش می‌دهد. همچنین، نوزاد شب‌ها راحت‌تر خوابیده و بی‌قراری ندارد. نق زدن نوزاد را نیز کاهش داده و دلپیچه‌های شبانه او را از بین می‌برد.
تقویت سیستم ایمنی
ادعا می‌شود مصرف مقدار کم این گیاه برای نوزاد سبب می‌شود بدن نوزاد از همان ابتدا در برابر بیماری‌های عفونی و ویروسی مقاوم شده و سیستم ایمنی بدن تقویت شود. علاوه بر این، ترنجبین بدن را نیز میکروب‌زدایی می‌کند و انگل یا میکروب را نابود می‌کند.
تحقیقات علمی درباره ترنجبین و نوزادان
تحقیقات علمی محدودی درباره تاثیر ترنجبین بر نوزادان انجام شده است، اما برخی از این تحقیقات نتایج امیدوارکننده‌ای را نشان داده‌اند.
یک مطالعه بالینی دوسوکور نشان داده است که استفاده از ترنجبین سطح بیلی‌روبین را در نوزادان سرپایی مبتلا به هیپربیلی‌روبینمی کاهش می‌دهد. در این مطالعه، تفاوت معناداری در سطح بیلی‌روبین پس از 48 و 72 ساعت درمان بین گروه درمان با ترنجبین و گروه دارونما مشاهده شد، به طوری که سطح بیلی‌روبین در گروه ترنجبین کمتر بود.
یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز دیگر که شامل هفت کارآزمایی بالینی تصادفی با 812 نوزاد بود، نشان داد که استفاده از ترنجبین در کنار فتوتراپی در مقایسه با فتوتراپی به تنهایی، باعث کاهش بیشتر بیلی‌روبین در ساعات 12، 24، 36، 48 و 72 پس از درمان می‌شود. همچنین، طول مدت بستری در بیمارستان و مدت زمان فتوتراپی در گروه ترنجبین کمتر بود.
مطالعه دیگری که توسط Ghotbi و همکاران انجام شد، نشان داد که تجویز 10 سی‌سی ترنجبین سه بار در روز برای مدت یک روز، همراه با فتوتراپی، می‌تواند به کاهش سطح بیلی‌روبین در نوزادان کمک کند.
مضرات و خطرات احتمالی ترنجبین برای نوزاد
علی‌رغم خواص متعددی که برای ترنجبین ذکر شده، استفاده از آن برای نوزادان خطرات و نگرانی‌هایی را به همراه دارد.
نظر مخالف پزشکان
برخی پزشکان متخصص کودکان و نوزادان به شدت با مصرف ترنجبین برای نوزادان مخالف هستند. دکتر آوید میرشکرایی، متخصص کودکان و نوزادان، بیان می‌کند: “دادن ترنجبین به نوزاد یک روزه بسیار بسیار مضر است و باعث اسهال و اختلال آب و املاح حتی نکروز روده و عفونت خون می‌شود و نباید داد”.
نگرانی‌های بهداشتی
یکی از مهم‌ترین ایراداتی که به ترنجبین گرفته می‌شود، این است که این صمغ گیاهی به شیوه‌ای کاملاً غیربهداشتی و نامناسب جمع‌آوری و نگهداری می‌شود. بنابراین احتمال وقوع مشکلات جدی گوارشی و یا بیمار شدن نوزاد در پی مصرف آن چندان دور از انتظار نیست.
خطر آلودگی
از آنجا که شیرابه ترنجبین شیرین است، حشرات و جانداران ریز مختلفی را به سمت خود می‌کشاند. گاهی اوقات این جانداران با چسبیدن به این شهد، در آنجا محبوس شده و می‌میرند. این مسئله می‌تواند خطر آلودگی را افزایش دهد.
خطر دوز نامناسب
اشتباه در اندازه‌گیری و بیش از حد دادن ترنجبین به نوزادان، ممکن است منجر به عوارض جدی همچون اسهال شدید، کم‌آب شدن بدن و خواب‌آلوده شدن گردد که مجموعه این موارد باعث به خطر انداختن جان نوزاد می‌شود.
کمبود تحقیقات علمی
حقیقت این است که با وجود تمام ویژگی‌های مفید ترنجبین که به آن‌ها اشاره شد، هنوز در این زمینه تحقیقات علمی و پژوهش کافی انجام نشده و بنابراین از عوارض کوتاه‌مدت یا طولانی‌مدت این داروی گیاهی بر سلامت نوزادان اطلاعات موثقی در دست نیست.
توصیه‌های مصرف و دوز مناسب
اگر پس از مشورت با پزشک متخصص، تصمیم به استفاده از ترنجبین برای نوزاد گرفته شود، توصیه‌های زیر برای مصرف صحیح آن وجود دارد:
دوز مناسب
برای نوزادان، به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن نوزاد 3 تا 5 قطره بیلی‌ناستر (فرم تجاری ترنجبین) را 3 بار در روز می‌توان به نوزاد داد. همچنین، می‌توان یک قاشق مرباخوری تا غذاخوری ترنجبین را در یک استکان آب جوش حل کرده و پس از صاف کردن به کودک خوراند.
نحوه آماده‌سازی
ترنجبین را حدود یک قاشق مرباخوری تا غذاخوری در یک چهارم استکان آب جوش حل کنید و پس از صاف کردن به کودک بخورانید. میزان مصرف ترنجبین باید آنقدر باشد که با ایجاد اسهال ملایم، جرم‌های رسوبی و چسبیده به جدار روده‌های نوزادان پاک گردد.
احتیاط‌های لازم
- ترنجبین را از یک قاشق چایخوری در حالت ناشتا شروع کنید.
- اگر پس از مصرف اول، کار کردن شکم اتفاق نیفتاد، دوباره دو ساعت بعد این میزان را برای مصرف کودک تکرار کنید.
- در صورت بروز هرگونه علائم نگران‌کننده مانند اسهال شدید، بی‌حالی یا تب، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.
نظر متخصصان و توصیه‌های پزشکی
نظرات متخصصان درباره استفاده از ترنجبین برای نوزادان متفاوت است. در حالی که برخی متخصصان طب سنتی استفاده از آن را توصیه می‌کنند، بسیاری از پزشکان متخصص کودکان با آن مخالف هستند.
به طور کلی، بهتر است نوزادان یک روزه تنها به شیر مادر یا شیر خشک مخصوص خردسالان تغذیه شوند؛ هرچند که برخی مادران از ترنجبین برای تسکین کولیک یا رغمت استفاده می‌کنند. سلامت عمومی نوزاد باید همیشه اولویت باشد، و امکان تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک باید به عنوان اولین و بهترین گزینه در نظر گرفته شود.
توصیه اکید می‌شود قبل از دادن هر نوع داروی گیاهی به نوزاد، حتماً با پزشک متخصص کودکان مشورت شود و از مصرف خودسرانه و بدون نظارت پزشک خودداری گردد.
نتیجه‌گیری
ترنجبین یک گیاه دارویی با سابقه طولانی در طب سنتی ایرانی است که خواص متعددی برای آن ذکر شده است. با وجود مطالعاتی که اثربخشی آن را در درمان زردی نوزادان نشان داده‌اند، همچنان نگرانی‌هایی درباره ایمنی و اثرات جانبی احتمالی آن وجود دارد.
تصمیم‌گیری در مورد استفاده از ترنجبین برای نوزاد باید با در نظر گرفتن همه جوانب و با مشورت پزشک متخصص انجام شود. به طور کلی، شیر مادر یا شیر خشک مناسب، بهترین و کامل‌ترین تغذیه برای نوزادان است و هرگونه افزودنی باید با احتیاط و تحت نظارت پزشک استفاده شود.
پژوهش‌های بیشتری برای بررسی دقیق اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت ترنجبین بر سلامت نوزادان مورد نیاز است تا بتوان با اطمینان بیشتری در مورد استفاده از آن تصمیم‌گیری کرد.