درمان زخم لثه ناشی از دندان مصنوعی

2 هفته پیشآخرین بروزرسانی: ۱۴۰۴-۰۵-۱۴

0 زمان تقریبی مطالعه 9 دقیقه

در این مقاله شما خواهید خواند

راهنمای جامع درمان زخم لثه ناشی از دندان مصنوعی

تجربه زخم و درد لثه پس از استفاده از دندان مصنوعی، پدیده‌ای شایع است که می‌تواند کیفیت زندگی، از جمله لذت بردن از غذا، تغذیه مناسب و حتی اعتماد به نفس در روابط اجتماعی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. این مشکل که از فشار نامناسب پروتز، بهداشت ناکافی یا تغییرات طبیعی فک ناشی می‌شود، اغلب با درد، التهاب و مشکل در جویدن همراه است. خوشبختانه، با رویکردی چندجانبه—از اصلاح پروتز توسط دندانپزشک تا مراقبت‌های خانگی و ضدعفونی روزانه—این عارضه کاملاً قابل کنترل و درمان است.

در این گزارش مفصل، تمامی جنبه‌های علمی و عملی درمان زخم لثه بررسی می‌شود. هدف ما ارائه یک نقشه راه روشن برای بیماران، به ویژه سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای است تا با آگاهی کامل، بهترین مسیر درمانی و پیشگیرانه را انتخاب کنند. رویکرد درمانی شامل سه محور اصلی است: ۱) ارزیابی و رفع علت مکانیکی (تنظیم یا ریلاین پروتز)، ۲) کنترل عفونت و التهاب با دارو و روش‌های ضدعفونی، و ۳) مراقبت‌های خانگی و پیشگیری روزمره برای حفظ سلامت دهان و دندان.

قیمت دندان مصنوعی در تهران (جدول هزینه )

علل اصلی زخم لثه ناشی از دندان مصنوعی و راهکارهای اولیه

شناسایی دقیق علت اصلی اولین و مهم‌ترین گام در درمان است. اغلب این عوامل در یک چرخه معیوب با یکدیگر در ارتباط هستند؛ برای مثال، یک پروتز لق به دلیل تحلیل استخوان، باعث ایجاد زخم می‌شود و بهداشت ناکافی نیز این زخم را به محلی برای رشد قارچ‌ها تبدیل کرده و التهاب را تشدید می‌کند. زخم‌ها معمولاً به دلیل یک یا ترکیبی از عوامل زیر ایجاد می‌شوند.

عامل	سازوکار (مکانیسم)	نشانگان بالینی	راهکار اولیه
پروتز نامناسب یا لق	نقاط فشار موضعی و سایش مداوم بر روی بافت نرم لثه	لکه‌های قرمز دردناک، خراشیدگی یا اولسر (زخم باز) در خط لثه	مراجعه به دندانپزشک برای تنظیم، ریلاین (آسترکشی) یا تعویض پروتز
بهداشت ناکافی پروتز	تشکیل بیوفیلم (لایه میکروبی) از باکتری‌ها و قارچ‌ها روی سطح پروتز	التهاب منتشر لثه و کام (استوماتیت دنچری)، قرمزی، بوی بد دهان	پاکسازی روزانه پروتز به روش مکانیکی (مسواک) و شیمیایی (قرص یا محلول)
استفاده شبانه‌روزی	عدم استراحت بافت لثه و قرار گرفتن مداوم در معرض رطوبت و فشار	قرمزی منتشر و ورم در ناحیه کامِ دهان و لثه‌ها	خارج کردن پروتز حداقل به مدت ۸ ساعت در شبانه‌روز (به‌ویژه هنگام خواب)
تغییرات استخوانی فک	تحلیل تدریجی استخوان آلوئولار (استخوان نگهدارنده دندان) پس از کشیدن دندان‌ها	لق شدن تدریجی پروتز، افزایش نقاط فشار و ایجاد زخم‌های مکرر	ریلاین سخت یا نرم پروتز یا در نهایت، ساخت یک پروتز جدید
آلرژی به مواد پروتز	واکنش‌های ایمنی تماسی به مواد آکریلیک (رزین) یا فلزات به کار رفته در پروتز	خارش، سوزش و التهاب مزمن که با رفع فشار بهبود نمی‌یابد	استفاده از مواد جایگزین هیپوآلرژیک در ساخت پروتز
عفونت قارچی (کاندیدیازیس)	رشد بیش از حد قارچ کاندیدا آلبیکنس در محیط گرم و مرطوب زیر پروتز	پلاک‌های سفید کِرِم مانند روی کام و لثه، سوزش شدید	درمان با داروهای ضدقارچ موضعی یا سیستمیک طبق تجویز پزشک

اقدامات فوری و درمان خانگی برای تسکین زخم لثه

تا زمان مراجعه به دندانپزشک، می‌توانید با راهکارهای زیر درد و التهاب را کاهش دهید:

۱. دهانشویه آب نمک گرم: محلول ۱ قاشق چای‌خوری نمک در یک لیوان (۲۵۰ میلی‌لیتر) آب گرم، یک ضدعفونی‌کننده طبیعی و ضدالتهاب است. این محلول با ایجاد یک محیط هایپرتونیک، به خروج مایعات از بافت ملتهب کمک کرده (اثر اسمزی) و بار باکتریایی را کاهش می‌دهد. روزی ۴ تا ۵ بار دهان خود را با این محلول شستشو دهید تا به تسریع روند ترمیم زخم کمک کنید. ۲. کمپرس سرد و گرم متناوب: برای کاهش ورم اولیه، یک کمپرس سرد را به مدت ۱۰ دقیقه روی گونه (از بیرون) قرار دهید. کمپرس سرد با انقباض عروق خونی (vasoconstriction) ورم را کاهش می‌دهد. سپس از یک کمپرس گرم برای افزایش گردش خون و تسریع بهبودی استفاده کنید، زیرا گرما با گشاد کردن عروق (vasodilation)، اکسیژن‌رسانی به بافت را بهبود می‌بخشد. این کار را می‌توان تا سه بار در روز تکرار کرد. ۳. مسکن‌های بدون نسخه (OTC): داروهایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن می‌توانند به طور موقت درد و التهاب خفیف تا متوسط را کنترل کنند. حتماً طبق دستورالعمل دارو عمل کرده و در صورت مصرف داروهای دیگر، با پزشک یا داروساز مشورت کنید. ۴. ژل‌های بی‌حس‌کننده موضعی: استفاده از ژل‌های حاوی بنزوکائین به صورت نقطه‌ای روی زخم‌ها می‌تواند درد را به طور موقت تسکین دهد. مهم است بدانید که این ژل‌ها تنها علائم را پنهان می‌کنند و نباید به عنوان جایگزینی برای مراجعه به دندانپزشک جهت رفع علت اصلی مشکل استفاده شوند. ۵. رژیم غذایی نرم: از مصرف غذاهای داغ، اسیدی، تند یا ترد که می‌توانند باعث تحریک بیشتر زخم شوند، خودداری کنید. غذاهایی مانند سوپ ولرم، ماست، پوره سیب‌زمینی، تخم‌مرغ نرم، شیربرنج و اسموتی‌ها گزینه‌های مناسبی هستند. از خوردن آجیل، ته‌دیگ، نان خشک و میوه‌های اسیدی تا زمان بهبودی کامل پرهیز کنید.

درمان‌های تخصصی در مطب دندانپزشک برای رفع زخم لثه

درمان‌های خانگی تنها تسکین‌دهنده هستند و رفع کامل مشکل نیازمند مداخله حرفه‌ای است.

ارزیابی کلینیکی و تنظیم پروتز

دندانپزشک با استفاده از مواد نشانگر (Indicator Paste)، نقاط فشار شدید پروتز روی لثه را شناسایی می‌کند. دندانپزشک این خمیر را روی سطح داخلی پروتز مالیده و آن را در دهان قرار می‌دهد. نقاطی که خمیر از روی آن‌ها پاک می‌شود، همان نقاط فشار بیش از حد هستند که نیازمند اصلاح و تراش دقیق می‌باشند تا فشار به طور یکنواخت توزیع شود.

ریلاین (آسترکشی) سخت یا نرم

در صورتی که تحلیل استخوان فک قابل توجه باشد، ریلاین ضروری است. ریلاین نرم (Soft Reline) بافتی نرم و بالشتکی دارد و اغلب به عنوان یک پانسمان درمانی برای چند هفته تا چند ماه جهت تسکین لثه‌های بسیار آسیب‌دیده استفاده می‌شود. در مقابل، ریلاین سخت (Hard Reline) از جنس خود پروتز بوده و یک راه حل دائمی و بادوام برای تطبیق مجدد پروتز با فک تحلیل‌رفته است.

ساخت پروتز جدید

اگر پروتز بسیار فرسوده باشد، دچار شکستگی‌های مکرر شده، دندان‌هایش ساییده شده یا ریلاین نتواند تطابق و گیرایی لازم را فراهم کند، ساخت یک دست دندان مصنوعی جدید ضروری است.

آلوئوپلاستی (جراحی اصلاح استخوان)

گاهی خارهای استخوانی تیز پس از کشیدن دندان‌ها باقی می‌مانند که باعث ایجاد زخم‌های نقطه‌ای و دردناک می‌شوند. این زوائد باید از طریق یک جراحی کوچک و سرپایی صاف شوند تا سطحی یکنواخت برای نشستن پروتز فراهم گردد.

روش‌های ضدعفونی و پاکسازی پروتز دندانی برای سلامت لثه

ضدعفونی روزانه پروتز برای از بین بردن بیوفیلم میکروبی و پیشگیری از استوماتیت دنچری حیاتی است.

روش	غلظت/پارامتر	اثر بر قارچ Candida	مزایا	معایب
محلول سدیم هیپوکلریت (سفیدکننده رقیق)	0.5% (یک واحد سفیدکننده به ده واحد آب)، غوطه‌وری ۱۰-۲۰ دقیقه	کاهش چشمگیر کلنی‌های قارچی	ارزان، بسیار مؤثر و در دسترس	خطر تغییر رنگ رزین و خوردگی فلزات در غلظت بالا؛ نیاز به آبکشی کامل برای جلوگیری از سوختگی شیمیایی
قرص‌های پاک‌کننده افورسانس	طبق دستورالعمل کارخانه، معمولاً در آب گرم (40°C)	حذف متوسط بیوفیلم	استفاده آسان، بوی مطبوع	اثر ضدقارچ ضعیف‌تر از هیپوکلریت
کلرهگزیدین (ژل یا محلول 0.12%)	غوطه‌وری به مدت ۱۰ دقیقه	مهارکننده قوی رشد Candida و باکتری‌ها	بدون بو، ایمن برای قطعات فلزی	احتمال ایجاد لکه‌های قهوه‌ای روی پروتز در استفاده طولانی
ضدعفونی با مایکروویو	650-900 وات، به مدت ۳-۶ دقیقه (پروتز در آب غوطه‌ور باشد)	اثربخشی بالا، مشابه داروی نیستاتین	سریع، بدون استفاده از مواد شیمیایی	احتمال تغییر ابعاد پروتز در صورت عدم رعایت دقیق دستورالعمل و توان دستگاه
نوردرمانی فتودینامیک (PDT)	فوتوسنسیتایزر (مانند فتوژم) + تابش نور LED آبی	کاهش شدید کلنی‌های قارچی (تا 4 لگاریتم)	مؤثر در برابر سویه‌های مقاوم به دارو	نیاز به تجهیزات تخصصی و هزینه بالاتر

الگوی بهداشت روزانه پیشنهادی

پس از هر وعده غذایی: پروتز را خارج کرده و زیر آب روان بشویید تا ذرات بزرگ غذا پاک شوند.
یک بار در روز (ترجیحاً شب): پروتز را با یک مسواک نرم مخصوص دنچر و صابون مایع ملایم یا شوینده مخصوص پروتز تمیز کنید. از خمیردندان‌های معمولی پرهیز کنید، زیرا حاوی مواد ساینده‌ای هستند که سطح پروتز را خراش داده و آن را به محلی مستعد برای تجمع میکروب‌ها تبدیل می‌کنند.
غوطه‌وری شبانه: پروتز را در محلول ضدعفونی‌کننده (مانند محلول قرص یا هیپوکلریت رقیق) قرار دهید.
قبل از استفاده مجدد: پروتز را به خوبی با آب تمیز آبکشی کنید تا هیچ ماده شیمیایی باقی نماند.

دارودرمانی موضعی و سیستمیک: راهنمای کامل داروها

در صورت تشخیص عفونت قارچی یا التهاب شدید، دندانپزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند.

دسته	دارو	دوز متداول	مدت درمان	نکات ایمنی
ضدقارچ موضعی	نیستاتین سوسپانسیون (100,000 IU/mL)	۴ میلی‌لیتر، ۴ بار در روز؛ در دهان بچرخانید و سپس قورت دهید.	۱۴ روز	پروتز باید قبل از مصرف دارو از دهان خارج شود تا دارو به بافت لثه برسد.
ضدقارچ موضعی	میکونازول ژل دهانی 2%	۲.۵ میلی‌لیتر، ۴ بار در روز؛ روی لثه و سطح داخلی پروتز بمالید.	۱۴ روز	تداخلات دارویی (به‌ویژه با وارفارین) باید بررسی شود.
ضدقارچ سیستمیک	فلوکونازول قرص 50 میلی‌گرم	روزانه یک عدد	۷-۱۴ روز	برای موارد شدید، مقاوم به درمان یا در بیماران با نقص ایمنی تجویز می‌شود.
مسکن/ضدالتهاب	ایبوپروفن 400 میلی‌گرم	هر ۶-۸ ساعت در صورت نیاز	حداکثر ۵ روز	در بیماران با سابقه زخم معده با احتیاط مصرف شود.
ژل بی‌حس‌کننده	بنزوکائین 20%	استفاده موضعی روی زخم، حداکثر ۴ بار در روز	تا ۷ روز	استفاده طولانی‌مدت توصیه نمی‌شود.

الگوریتم بالینی ساده برای تصمیم‌گیری

زخم منفرد بدون علائم قارچی: اولین قدم تنظیم پروتز توسط دندانپزشک است. درمان کمکی شامل دهانشویه آب نمک و استفاده موقت از ژل بی‌حس‌کننده می‌باشد.
التهاب منتشر با پلاک‌های سفید (مشکوک به قارچ): درمان با نیستاتین یا میکونازول همراه با ضدعفونی دقیق و روزانه پروتز و خارج کردن شبانه پروتز الزامی است.
عود مکرر یا مقاومت به درمان: نیاز به ارزیابی مجدد پروتز و احتمالاً تجویز فلوکونازول خوراکی یا ارجاع برای درمان‌های نوین مانند PDT وجود دارد.

روش‌های نوین درمانی: لیزر و فتودینامیک (PDT)

برای موارد مقاوم به درمان‌های معمول، روش‌های پیشرفته‌تری وجود دارد.

اصل کار: در روش PDT، یک ماده حساس به نور (فوتوسنسیتایزر) روی بافت اعمال شده و سپس با تابش نور لیزر یا LED با طول موج مشخص، رادیکال‌های آزاد اکسیژن تولید می‌شود. این رادیکال‌ها غشای سلولی قارچ‌ها و باکتری‌ها را تخریب کرده و آن‌ها را به طور انتخابی از بین می‌برند، در حالی که به بافت انسانی اطراف آسیب نمی‌رسانند.
کارآیی بالینی: مطالعات متعدد اثربخشی این روش را مشابه یا کمی ضعیف‌تر از نیستاتین نشان داده‌اند، اما مزیت بزرگ آن عدم ایجاد مقاومت دارویی است.
مزایا: ایده‌آل برای بیماران با حساسیت دارویی، نقص ایمنی یا عفونت‌های مقاوم.
معایب: هزینه بالاتر و نیاز به تجهیزات تخصصی و مراجعات متعدد.

برنامه پیشگیری بلندمدت برای جلوگیری از زخم لثه

درمان موفقیت‌آمیز تنها نیمی از راه است؛ پیشگیری از بازگشت مشکل اهمیت بیشتری دارد.

۱. رژیم «۸ ساعت بدون پروتز»: خارج کردن دندان مصنوعی هنگام خواب به بافت لثه اجازه استراحت، بازیابی (recovery) و تنفس می‌دهد. این کار به طور چشمگیری خطر استوماتیت و التهاب مزمن را کاهش می‌دهد. ۲. ویزیت سالانه دندانپزشکی: برای ارزیابی وضعیت لثه‌ها، گیر پروتز و انجام ریلاین در صورت لزوم (معمولاً هر ۲-۳ سال یکبار) به دندانپزشک مراجعه کنید. این ویزیت‌ها را به چشم یک سرمایه‌گذاری برای حفظ راحتی و سلامت خود ببینید، نه یک هزینه اضافی. ۳. تغذیه متعادل و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای: دیابت کنترل‌نشده، کم‌خونی و کمبود ویتامین‌ها سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و خطر عفونت‌های دهانی را به شدت افزایش می‌دهند. ۴. آموزش و آگاهی بیمار: از تکنیک صحیح مسواک زدن و ضدعفونی کردن پروتز خود آگاه باشید. علائم هشداردهنده مانند درد مقاوم، خونریزی یا زخمی که بیش از دو هفته باقی بماند را جدی بگیرید و فوراً مراجعه کنید، زیرا می‌تواند نشانه مشکل جدی‌تری باشد.

پرسش‌های متداول درباره زخم لثه و دندان مصنوعی

آیا می‌توان از دهانشویه‌های حاوی الکل استفاده کرد؟ خیر. الکل باعث خشکی مخاط دهان شده و می‌تواند التهاب را تشدید کند. بهتر است از دهانشویه‌های بدون الکل یا محلول آب نمک استفاده کنید.

چه مدت طول می‌کشد تا زخم لثه خوب شود؟ اگر علت مکانیکی (فشار پروتز) برطرف شود و بهداشت به درستی رعایت گردد، زخم‌های کوچک معمولاً طی ۷ تا ۱۴ روز بهبود می‌یابند. اگر بهبودی حاصل نشد، مراجعه مجدد به دندانپزشک ضروری است.

آیا مایکروویو کردن پروتز خطرناک نیست؟ اگر طبق دستورالعمل دقیق (توان ۶۵۰ وات، به مدت ۳ دقیقه در حالی که پروتز کاملاً در آب غوطه‌ور است) انجام شود، این روش ایمن و بسیار مؤثر برای ضدعفونی گزارش شده است. با این حال، حتماً قبل از انجام با دندانپزشک خود مشورت کنید، زیرا همه پروتزها برای این کار مناسب نیستند.

راهنمای نهایی برای پیشگیری و درمان: گامی به سوی راحتی پایدار

زخم لثه ناشی از دندان مصنوعی یک مشکل قابل پیشگیری و درمان است. موفقیت در مدیریت این عارضه به همکاری نزدیک و یک شراکت فعال بین بیمار و دندانپزشک بستگی دارد. به یاد داشته باشید که پروتز دندانی یک عضو خارجی است و نیازمند مراقبت و توجه دائمی است.

ستون اصلی پیشگیری و درمان بر سه پایه استوار است: تنظیم دقیق پروتز برای حذف فشارهای مکانیکی، ضدعفونی روزانه و مؤثر برای کنترل بار میکروبی، و خارج کردن پروتز در هنگام خواب برای استراحت دادن به بافت‌های دهان. در موارد عفونی، مداخله دارویی هدفمند ضروری است و در موارد مقاوم، روش‌های نوینی مانند PDT می‌توانند راهگشا باشند.

هرگز درد را به عنوان بخشی عادی از داشتن دندان مصنوعی نپذیرید. با مشاهده اولین علائم ناراحتی، زخم یا التهاب، در اسرع وقت به دندانپزشک خود مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که شما در این مسیر تنها نیستید و تیم دندانپزشکی همراه شماست تا به بهترین نتیجه دست یابید. سلامت دهان شما، بخش مهمی از سلامت عمومی و کیفیت زندگی شماست.