آیا مواد آمالگام نقره ای به دلیل داشتن جیوه سمی و مضر هستند؟
ایمنی و سمیبودن آمالگام دندانی: راهنمای جامع پرکردگیهای نقرهای
پرکردگیهای دندانی آمالگام که با نام پرکردگی نقرهای نیز شناخته می‌شوند، بیش از یک قرن است که به عنوان یک ماده ترمیمی بادوام و مقرون‌به‌صرفه در دندانپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ماده از ترکیبی از فلزات مختلف ساخته شده و توانسته است دندان‌های میلیون‌ها نفر را ترمیم کند. با این حال، وجود جیوه در ترکیب آن، همواره سوالاتی را در مورد ایمنی آمالگام و تاثیرات احتمالی آن بر سلامت عمومی ایجاد کرده است. مزایای اصلی آمالگام شامل دوام فوق‌العاده آن، مقاومت بالا در برابر فشار جویدن و هزینه نسبتاً پایین آن نسبت به سایر مواد ترمیمی است. با وجود این مزایا، در سال‌های اخیر بحث‌های زیادی پیرامون سمی بودن جیوه و اثرات آن بر سلامت انسان مطرح شده است.
این مقاله به بررسی جامع و علمی ایمنی آمالگام دندانی، میزان آزادسازی جیوه، و استانداردهای بهداشتی مربوطه می‌پردازد. هدف ما ارائه اطلاعات دقیق و مبتنی بر شواهد است تا به شما در درک بهتر این موضوع کمک کنیم و دیدگاه‌های مختلف در این زمینه را بررسی کنیم.
قیمت ترمیم دندان در تهران (جدول هزینه)
ترکیب شیمیایی و مکانیسم آزادسازی بخار جیوه از آمالگام دندانی
آمالگام دندانی یک آلیاژ است که حدود ۵۰٪ آن را جیوه فلزی (Mercury) تشکیل می‌دهد. باقی‌مانده این ترکیب شامل پودری از فلزات دیگر مانند نقره، قلع و مس است. این فلزات با جیوه ترکیب شده و یک ماده قوی و پایدار را برای ترمیم دندان ایجاد می‌کنند. جیوه در این ترکیب، نقش پیونددهنده را ایفا می‌کند و با آلیاژهای پودری واکنش داده و یک ساختار کریستالی سخت و مقاوم تشکیل می‌دهد. با این حال، جیوه موجود در آمالگام می‌تواند به صورت بخار در مقادیر بسیار اندک آزاد شود.
این آزادسازی بخار جیوه به ویژه در شرایط زیر اتفاق می‌افتد:
- در حین قرار دادن یا خارج‌کردن ترمیم: زمانی که دندانپزشک آمالگام را در دندان قرار می‌دهد یا ترمیم قدیمی را با استفاده از دریل‌های دندانپزشکی برمی‌دارد، حرارت و اصطکاک ناشی از این فرآیند باعث آزاد شدن مقادیر بیشتری از بخار جیوه می‌شود.
- تحت فشار مکانیکی جویدن: در طول روز، هر بار که غذا می‌جوید، فشار جویدن باعث آزادسازی مقدار ناچیزی بخار جیوه از سطح پرکردگی می‌شود. این فرآیند یک آزادسازی مداوم و کم‌مقدار است که در طول سال‌ها ادامه پیدا می‌کند.
- عادات دهانی: عواملی مانند دندان‌قروچه (براکسیسم) یا جویدن مداوم آدامس و سایش مکانیکی، می‌توانند سطح پرکردگی را فرسوده کرده و آزادسازی بخار جیوه را افزایش دهند.
پس از آزادسازی، جیوه می‌تواند از دو مسیر وارد بدن شود:
- جذب از طریق تنفس: بخار جیوه به راحتی از طریق ریه‌ها جذب می‌شود و تا ۸۰٪ آن وارد جریان خون می‌شود. به دلیل ماهیت لیپیددوست (چربی‌دوست)، این بخار می‌تواند از سدهای بیولوژیکی بدن مانند سد خونی-مغزی عبور کرده و وارد مغز و سیستم عصبی شود. این مهم‌ترین مسیر ورود جیوه به بدن از طریق پرکردگیهای دندانی است.
- جذب از طریق گوارش: بلعیدن ذرات آمالگام جذب بسیار پایینی دارد و میزان آن بسیار ناچیز است. جیوه فلزی در دستگاه گوارش به سختی جذب می‌شود و بیشتر آن بدون تغییر از بدن دفع می‌گردد.
مقایسه میزان بخار جیوه با استانداردهای بهداشتی بین‌المللی
یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها در مورد سمی بودن آمالگام، میزان جیوه جذب‌شده توسط بدن است. مطالعات علمی میزان جذب روزانه جیوه از پرکردگیهای آمالگام را به طور دقیق اندازه‌گیری کرده‌اند.
| استاندارد بهداشتی | مقدار جذب روزانه جیوه (بر حسب میکروگرم) | توضیحات |
|---|---|---|
| جذب متوسط از آمالگام | ۱–۵ μg/d | این مقدار در بزرگسالان با چندین پرکردگی آمالگام مشاهده می‌شود. |
| استاندارد EPA | ۴.۹ μg/d | حداکثر میزان جیوه قابل استنشاق مزمن که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) تعیین شده است. این مقدار، دوز مرجعی است که طبق بررسی‌های علمی، انتظار نمی‌رود در طول یک عمر مواجهه، اثرات نامطلوبی بر سلامت داشته باشد. |
| استاندارد California EPA | ۰.۵ μg/d | یک استاندارد بسیار سختگیرانه که عملاً هر گونه پرکردگی آمالگامی را غیرایمن می‌داند. این استاندارد که به عنوان “هدف بهداشت عمومی” شناخته می‌شود، بر اساس رویکردی با ریسک صفر تعیین شده است. |
همانطور که در جدول بالا مشاهده می‌کنید، میزان جذب جیوه در شرایط معمول، زیر یا نزدیک به استاندارد EPA قرار دارد. این در حالی است که عمده افراد بالاتر از استاندارد سختگیرانه کالیفرنیا قرار می‌گیرند که نشان‌دهنده اختلاف نظر در مورد آستانه ایمنی است. با این وجود، شواهد علمی گسترده، استاندارد EPA را به عنوان معیار پذیرفته شده در نظر می‌گیرند. این اختلاف در استانداردها، نشان‌دهنده رویکردهای متفاوت سازمان‌ها در مدیریت ریسک است: یکی بر اساس شواهد بیماری‌زا بودن و دیگری بر اساس رویکرد احتیاطی برای جلوگیری از هرگونه ریسک احتمالی.
شواهد بالینی و مطالعات علمی در مورد ایمنی پرکردگیهای آمالگام
برای ارزیابی دقیق‌تر ایمنی آمالگام دندانی، مطالعات بالینی گسترده‌ای صورت گرفته است. یکی از مهم‌ترین این تحقیقات، “Children’s Amalgam Trials” نام دارد که در آن کودکان به مدت بیش از پنج سال تحت نظر قرار گرفتند. این مطالعات بر روی هزاران کودک در ایالات متحده و اروپا انجام شد. نتایج این مطالعات نشان داد که:
- عدم تفاوت در عملکرد عصبی-رفتاری: هیچ تفاوت قابل‌توجهی در عملکرد شناختی، حافظه، یا رفتاری بین کودکانی که پرکردگی آمالگام داشتند و آن‌هایی که از مواد کامپوزیت استفاده کرده بودند، مشاهده نشد. این نتایج بر اساس آزمایش‌های استاندارد شده مانند تست‌های IQ و بررسی عملکرد شناختی به دست آمد.
- عملکرد طبیعی کلیه: عملکرد کلیه‌ها در هر دو گروه آمالگام و کامپوزیت کاملاً طبیعی بود. نشانگرهای عملکرد کلیه مانند میزان پروتئین‌ادراری یا میکروآلبومینوری (Microalbuminuria) هیچ تفاوت معناداری را نشان ندادند.
- سطح جیوه ادراری: سطح جیوه در ادرار گروه آمالگام به طور متوسط ۱.۰–۱.۵ μg/L بود که در محدوده پس‌زمینه (۰–۴ μg/L) قرار دارد و خطرناک تلقی نمی‌شود.
علاوه بر این، مطالعات اپیدمیولوژیک در جمعیت بزرگسال و بررسی‌های گسترده توسط سازمان‌های بهداشتی جهانی (مانند سازمان بهداشت جهانی) نشان می‌دهد که استفاده از پرکردگی آمالگام هیچ شواهدی از مسمومیت سیستمیک با جیوه یا بیماری‌های عصبی مرتبط مانند آلزایمر یا پارکینسون را ایجاد نمی‌کند. واکنش‌های آلرژیک و حساسیتی به آمالگام نیز بسیار نادر است و در کمتر از ۱٪ از افراد دیده می‌شود. این واکنش‌ها اغلب به صورت التهاب موضعی در بافت‌های نرم دهان بروز می‌کنند و با برداشتن ترمیم، برطرف می‌شوند.
گروه‌های پرخطر: چه کسانی باید از آمالگام اجتناب کنند؟
با وجود ایمن بودن آمالگام برای اکثر افراد، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) توصیه می‌کند که گروه‌های خاصی به دلیل حساسیت بیشتر به جیوه یا شرایط سلامتی خاص، در صورت امکان از پرکردگیهای بدون جیوه استفاده کنند. این گروه‌ها شامل:
- کودکان خردسال زیر ۶ سال: به دلیل اینکه سیستم عصبی آن‌ها در حال رشد و تکامل است، نسبت به اثرات احتمالی مواد سمی مانند جیوه آسیب‌پذیرتر هستند.
- زنان باردار و شیرده: برای کاهش هرگونه خطر احتمالی برای جنین یا نوزاد در حال رشد، توصیه می‌شود که از قرار گرفتن در معرض جیوه خودداری کنند. جیوه می‌تواند از طریق جفت و شیر مادر به جنین یا نوزاد منتقل شود.
- افراد دارای بیماری‌های عصبی: مانند آلزایمر، پارکینسون و اسکلروز متعدد (MS). از آنجا که جیوه به عنوان یک سم عصبی شناخته می‌شود، افراد با مشکلات عصبی موجود ممکن است نسبت به اثرات آن آسیب‌پذیرتر باشند.
- افراد دارای نارسایی کلیه: کلیه‌ها مسئول دفع مواد زائد از بدن، از جمله فلزات سنگین مانند جیوه هستند. در افراد با عملکرد کلیوی ضعیف، دفع جیوه ممکن است با مشکل مواجه شود و منجر به تجمع آن در بدن گردد.
- افراد دارای حساسیت شناخته‌شده به جیوه: که سابقه واکنش آلرژیک به این فلز را دارند، باید از پرکردگیهای آمالگام اجتناب کنند تا از بروز مجدد واکنش‌های حساسیتی پیشگیری شود.
اگر در هر یک از این گروه‌ها قرار دارید، ضروری است با دندانپزشک خود در مورد استفاده از مواد جایگزین مشورت کنید. این توصیه یک اقدام احتیاطی برای حفظ سلامت است.
جایگزین‌های آمالگام و استراتژی‌های کاهش مصرف
خوشبختانه، امروزه گزینه‌های متعددی به عنوان جایگزین آمالگام وجود دارد که هر کدام مزایا و معایب خود را دارند:
- کامپوزیتهای رزینی: این پرکردگی‌ها که همرنگ دندان هستند، از نظر زیبایی برتری دارند. با این حال، ممکن است در دندان‌های خلفی و تحت فشار زیاد، دوام کمتری نسبت به آمالگام داشته باشند و فرآیند قرار دادن آن‌ها به دقت بیشتری نیاز دارد.
- گلاس آینومر: این ماده اغلب برای ترمیم‌های موقت یا در دندان‌های شیری کودکان استفاده می‌شود. یکی از مزایای کلیدی آن، توانایی در آزادسازی تدریجی فلوراید است که به پیشگیری از پوسیدگی‌های ثانویه کمک می‌کند.
- آلیاژهای طلا: پرکردگیهای طلا به دلیل دوام و مقاومت بالا، از بهترین گزینه‌ها به شمار می‌آیند. با این حال، هزینه آن‌ها بسیار بالا است.
با توجه به ملاحظات زیست‌محیطی و بهداشتی، سازمان‌هایی مانند کمیسیون اتحادیه اروپا و کنوانسیون میناماتا، بر کاهش تدریجی مصرف آمالگام تأکید دارند. این استراتژی‌ها بر دو محور اصلی استوار است: پیشگیری از پوسیدگی (که نیاز به هر نوع ترمیم را کاهش می‌دهد) و استفاده از مواد ترمیمی جایگزین (که ایمن و مؤثر بودن آن‌ها اثبات شده است). کنوانسیون میناماتا یک معاهده بین‌المللی است که هدف آن کاهش و حذف تدریجی تولید، تجارت و استفاده از جیوه و محصولات حاوی آن در سراسر جهان است.
نکات نهایی در مورد مدیریت پرکردگیهای آمالگام دندانی
پرکردگیهای آمالگام دندانی به طور کلی برای افراد سالم یک راه حل ایمن و مؤثر است. سطح بخار جیوه آزادشده از این پرکردگی‌ها در اکثر موارد، در محدوده‌های ایمن استانداردهای بهداشتی قرار دارد. با این حال، درک کامل این موضوع و توجه به گروه‌های پرخطر، کلید یک تصمیم‌گیری آگاهانه است.
اگر نگرانی‌هایی در مورد پرکردگیهای آمالگام خود دارید یا در یکی از گروه‌های پرخطر قرار می‌گیرید، فورا با یک دندانپزشک مشورت کنید. دندانپزشک می‌تواند با بررسی دقیق شرایط سلامتی و دهان شما، بهترین ماده ترمیمی را پیشنهاد دهد و به تمام سوالات شما پاسخ دهد. برای مدیریت بهتر سلامت دهان و دندان، هرگز در مورد گزینه‌های درمانی خود به تنهایی تصمیم نگیرید و همواره از نظر متخصصین بهره ببرید.
لیست پزشکان مرتبط:
رها رادفردکترا دندانپزشک | تهران- مریم اخیانیدکترای دندانپزشک | تهران
- محمدرضا زارعدکترا دندانپزشک | تهران
- بهروز مشهدی رحیمیدکترا دندانپزشک | تهران
- حمید آهنگریدکترا دندانپزشک | تهران
- محمدمهدی حائری اسدیدکترا دندانپزشک | تهران
- مهدی کریمیجراح و دکترای دندانپزشک زیبایی - ایمپلنت - فلوشیپ زیبایی از دانشگاه Genova ایتالیا- فلوشیپ تخصصی ایمپلنت از ICOI آمریکا - فلوشیپ لیزر از دانشگاه Aachen آلمان | تهران
- آزاده خلجیاندکترای دندانپزشک | تهران
- سمیرا فرنیاجراح و متخصص دندانپزشک | تهران
- ایمان رشندکترای دندانپزشک | تهران
