خواص درمانی گیاه فلوس (Cassia fistula)

خواص درمانی گیاه فلوس (Cassia fistula): بررسی جامع کاربردهای طبی

گیاه فلوس یکی از گیاهان ارزشمند در طب سنتی است که با خواص درمانی متعدد، نقش مهمی در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها دارد. این گیاه که با نام علمی Cassia fistula شناخته می‌شود، به دلیل ترکیبات فعال زیستی متنوع، از گذشته‌های دور در طب سنتی ایران و سایر کشورها مورد استفاده قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی جامع خواص درمانی، ترکیبات و نحوه مصرف این گیاه ارزشمند می‌پردازیم.

معرفی گیاه فلوس

فلوس، که با نام‌های دیگری چون خرنوب هندی و خیار شنبر نیز شناخته می‌شود، درختی است به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ متر که عمدتاً در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان مانند آفریقا، هند و برخی نقاط جنوبی ایران رشد می‌کند. این درخت از خانواده باقلاییان است و به دلیل گل‌های زرد رنگ زیبا و خواص درمانی متعدد، از قدیم مورد توجه بوده است.

میوه فلوس به طول ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر و به قطر ۲ تا ۳ سانتی‌متر است که اگر در قسمت طولی شکافته شود، تیغه‌های متعددی در آن دیده می‌شود که میوه را به خانه‌های متعدد (گاهی تا ۱۰۰ خانه) تقسیم می‌کند. درون این خانه‌ها مایع چسبنده تیره رنگی وجود دارد که به آن “عسل خیار شنبر” یا “مغز فلوس” می‌گویند که طعمی نسبتاً شیرین اما نامطبوع دارد.

ترکیبات شیمیایی فلوس

آنچه به فلوس خواص درمانی متعدد می‌بخشد، وجود ترکیبات فعال زیستی متنوع در این گیاه است. مغز فلوس حاوی اکسی آنتراکینون، مواد قندی، صمغ، اسانس و مواد روغنی است. همچنین، این گیاه غنی از آنتراکینون‌ها، فلاونوئیدها، کاتکین‌ها و پروآنتوسیانیدین‌هاست که هر یک نقش مهمی در خواص درمانی آن ایفا می‌کنند.

خاصیت مسهلی فلوس که یکی از مهم‌ترین کاربردهای این گیاه است، مربوط به چند ماده شیمیایی از مشتقات آنتراکینون است. از نظر طب سنتی ایران، فلوس دارای طبع گرم و تر می‌باشد.

خواص درمانی فلوس

خواص گوارشی

یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین خواص فلوس، تأثیر آن بر سیستم گوارش است:

• درمان یبوست: فلوس به عنوان یک ملین و مسهل طبیعی، در درمان یبوست بسیار مؤثر است. این گیاه دستگاه گوارش را نرم می‌کند و به حرکت راحت‌تر مدفوع کمک می‌کند.
• باز کردن گرفتگی روده و رفع دل‌پیچه: ترکیب فلوس با ریشه ختمی می‌تواند به باز کردن گرفتگی روده و کاهش دل‌پیچه کمک کند.
• درمان اسهال خونی: جوشانده پوست درخت فلوس می‌تواند در درمان اسهال خونی مؤثر باشد.
• بهبود هضم و کاهش نفخ: فلوس به بهبود هضم، پاک‌سازی روده و کاهش نفخ کمک می‌کند.

تأثیر بر سیستم تنفسی

فلوس اثرات مفیدی بر سیستم تنفسی دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

• نرم‌کننده ریه و سینه: فلوس موجب باز شدن و نرم شدن ریه‌ها می‌شود و می‌تواند از ورم آن‌ها بکاهد.
• کمک به درمان مشکلات تنفسی: این گیاه برای افرادی که دچار مشکلات تنفسی هستند مفید است.

تقویت سیستم ایمنی بدن

فلوس با داشتن آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات فعال زیستی، به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند:

• خواص ضدمیکروبی و ضدویروسی: فلوس دارای خواص ضدباکتریایی، ضدویروسی و ضدقارچی است که به محافظت از بدن در برابر عفونت‌های مختلف کمک می‌کند.
• بهبود عفونت‌ها: به دلیل خواص ضدمیکروبی قوی، دمنوش فلوس برای از بین بردن باکتری‌ها یا میکروب‌ها از بدن استفاده می‌شود.
• درمان تب و سرماخوردگی: فلوس در درمان تب، سرماخوردگی، گلودرد و سایر ناهنجاری‌های تنفسی مؤثر است.

خواص ضدالتهابی و تسکین درد

فلوس دارای خواص ضدالتهابی قوی است که در موارد زیر کاربرد دارد:

• تسکین درد مفاصل و نقرس: استفاده از فلوس به صورت ضماد بر روی مفاصل دردناک، می‌تواند به تسکین درد مفاصل و نقرس کمک کند.
• کاهش التهابات بدن: خاصیت ضدالتهابی فلوس باعث کاهش التهابات در بدن می‌شود.

تأثیر بر کلیه و سیستم ادراری

• مفید برای کلیه‌ها: فلوس برای کلیه‌ها مفید است، به ویژه برای افرادی که مستعد سنگ کلیه هستند. مصرف این گیاه می‌تواند به جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلیوی کمک کند.

تأثیر بر سایر سیستم‌های بدن

• بهبود عملکرد کبد: فلوس با خاصیت ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی که دارد، از آسیب به بافت‌های کبد جلوگیری کرده و به دفع سموم بدن کمک می‌کند.
• کمک به بهبود زخم‌ها: خواص ضدالتهابی و ضدزخم فلوس در درمان انواع مختلف زخم‌ها مانند کولیت اولسروز، زخم معده، زخم‌های پوستی یا زخم‌های دهان مؤثر است.
• کاهش کلسترول و فشار خون: فلوس به کاهش کلسترول و فشار خون کمک می‌کند.
• درمان دیفتری: برای درمان دیفتری، می‌توان فلوس را با آب گشنیز مخلوط کرده و برای غرغره استفاده کرد.
• درمان بیماری‌های پوستی: فلوس در درمان بیماری‌های پوستی و مشکلات پوستی مؤثر است.

نحوه مصرف فلوس

فلوس به روش‌های مختلفی قابل استفاده است:

جوشانده فلوس

برای تهیه جوشانده فلوس، ۱۰ گرم عسل فلوس را با یک لیتر آب جوش مخلوط کرده، صاف کرده و مصرف کنید. این جوشانده مسهل خوبی است. برای یبوست‌های شدیدتر، میزان عسل فلوس را می‌توان تا ۶۰ گرم افزایش داد. برای بهبود طعم، می‌توان مقداری شربت گیلاس یا انجیر به آن اضافه کرد.

شربت فلوس

• بزرگسالان بالای ۱۲ سال: روزانه ۳ بار، نیم ساعت بعد از غذا، هر بار یک قاشق غذاخوری (۳۰ میلی‌لیتر).
• کودکان ۴ تا ۱۲ سال: روزانه ۳ بار، نیم ساعت بعد از غذا، هر بار یک قاشق مرباخوری (۱۵ میلی‌لیتر).

سایر روش‌های مصرف

• استفاده به صورت ضماد: برای تسکین درد مفاصل و نقرس، می‌توان فلوس را به صورت ضماد بر روی مفاصل دردناک قرار داد.
• ترکیب با روغن بادام: مغز فلوس را می‌توان با روغن بادام مخلوط کرده و به عنوان مسهل استفاده کرد.
• ترکیب با ریشه ختمی: برای باز کردن گرفتگی روده و دل‌پیچه، می‌توان فلوس را با ریشه ختمی مخلوط کرد.

موارد احتیاط و عوارض جانبی

علی‌رغم فواید متعدد، مصرف فلوس نیازمند رعایت برخی نکات احتیاطی است:

• فلوس می‌تواند برای معده مضر باشد و باعث دل‌درد شود. توصیه می‌شود آن را همراه با روغن بادام، مصطکی یا انیسون مصرف کنید.
• افراد دارای معده ضعیف بهتر است از این گیاه استفاده نکنند.
• ممکن است باعث مشکلاتی در روده شود.
• قبل از مصرف، حتماً با متخصص طب سنتی مشورت کنید.

نتیجه‌گیری

فلوس یکی از گیاهان ارزشمند در طب سنتی است که با خواص متعدد خود، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها از مشکلات گوارشی گرفته تا تقویت سیستم ایمنی بدن مؤثر است. با این حال، مانند هر داروی گیاهی دیگری، استفاده از فلوس نیز باید با احتیاط و تحت نظر متخصصان طب سنتی انجام شود. با توجه به ترکیبات فعال زیستی موجود در این گیاه و خواص ضدالتهابی، ضدمیکروبی و مسهلی آن، فلوس همچنان جایگاه ویژه‌ای در درمان‌های طبیعی دارد و می‌تواند به عنوان مکملی ارزشمند در کنار درمان‌های متداول مورد استفاده قرار گیرد.